Το όνομα του αγγλικανού ιερωμένου παραμένει εκεί ψηλά στο πάνθεο των ακτιβιστών που πάλεψαν για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καταπολέμηση των φυλετικών διακρίσεων.
Όμοια με τον Μαχάτμα Γκάντι, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον συναγωνιστή του Νέλσον Μαντέλα, τα κηρύγματα του χαμογελαστού και καλοκάγαθου Τούτου υπερέβησαν τα στενά εκκλησιαστικά όρια και έγιναν σύμβολα αντίστασης σε κάθε είδους καταπίεση και ανισότητα.
Φάρος δικαιοσύνης, ελευθερίας και ισότητας, αυτό που έκανε το μήνυμα του Τούτου τόσο πανανθρώπινο και καθολικό ήταν η ακλόνητη αισιοδοξία του, κόντρα σε κάθε πρόβλεψη και πιθανότητα, για την άρση των στερεοτύπων και η εξίσου παροιμιώδης πίστη του στην καλή πλευρά του ανθρώπου: «Παρά την όλη φρίκη που κυριαρχεί στον κόσμο, τα ανθρώπινα όντα είναι φτιαγμένα για το καλό», συνήθιζε να λέει με τον ακατάβλητο οπτιμισμό του.
Ο νοτιοαφρικανός αρχιεπίσκοπος, τιμημένος με Νόμπελ Ειρήνης το 1984 για τις ασίγαστες προσπάθειές του στην κατεύθυνση της επίλυσης και του οριστικού τερματισμού του ντροπιαστικού Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής, ο διαπρεπής αυτός κήρυκας της «πολιτικής ανυπακοής» και της ειρηνικής επανάστασης των λαών, παραμένει ένας από τους πιο ταγμένους ανθρώπους στον σκοπό της αρμονικής συνύπαρξης των ανθρώπων.
«Το καλό είναι πιο δυνατό από το κακό. Η αγάπη πιο δυνατή από το μίσος. Το φως πιο δυνατό από το σκοτάδι. Η ζωή πιο δυνατή από τον θάνατο. Η νίκη είναι δική μας, μέσω εκείνου που μας αγαπά», έλεγε ο πρώτος μαύρος αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν, ο άνθρωπος που σκαρφίστηκε τον όρο «έθνος-ουράνιο τόξο» για να περιγράψει το πολυπολιτισμικό πλαίσιο της Νότιας Αφρικής και να σχηματοποιήσει έτσι το περίγραμμα μιας πειστικής απάντησης κόντρα στην ξενοφοβία, τον ρατσισμό και τις πολιτικές διαχωρισμού του Απαρτχάιντ, βάζοντας ταυτοχρόνως στο στόχαστρό του κάθε είδους ρατσισμό και δεινό του κόσμου: την ασθένεια, τη φτώχεια, τις διακρίσεις, τον σεξισμό, την ομοφοβία…
Ένα μήνυμα που παραμένει διαχρονικά επίκαιρο όσο συνεχίζουν να υπάρχουν ανισότητες και διακρίσεις σε τούτον τον πλανήτη…
Πρώτα χρόνια
Ο Ντέσμοντ Μπίλο Τούτου γεννιέται στις 7 Οκτωβρίου 1931 στο Τρανσβάαλ της Νότιας Αφρικής μέσα στην πολυμελή φαμίλια του δασκάλου Τούτου και της οικιακής βοηθού συζύγου του. Η οικογένεια μετακόμισε στο Γιοχάνεσμπουργκ όταν ο Μπίλο ήταν 12 ετών, όπου θα ολοκληρώσει το σχολείο και θα βάλει πλώρη για το πανεπιστήμιο με σκοπό να γίνει γιατρός, τρομερός καθώς ήταν μαθητής.
Τα πενιχρά οικονομικά της φαμίλιας ωστόσο τον αναγκάζουν να αλλάξει κατεύθυνση και αποφασίζει να ακολουθήσει τα χνάρια του πατέρα του, γινόμενος εκπαιδευτικός. Αφού περάσει από το τοπικό κολέγιο (1951-1953) και πάρει το χαρτί του δασκάλου, θα διδάξει σε σχολεία του Γιοχάνεσμπουργκ, πριν ο ακτιβισμός του κάνει την πρώτη του εμφάνιση.
Ήταν η εποχή που ψηφίστηκε άλλος ένας ρατσιστικός νόμος στη Νότια Αφρική (Bantu Education Act), που τώρα έβαζε στο στόχαστρο την εκπαίδευση των μαύρων, περιορίζοντας δραστικά τις εκπαιδευτικές προοπτικές των γηγενών Νοτιοαφρικανών με μια «δεύτερης κατηγορίας» αντιμετώπιση των έγχρωμων παιδιών. Ας αποτέλεσμα, ο Μπίλο παραιτείται από τη θέση του και δεν κοιτά πίσω ποτέ ξανά.
Θα καθίσει για άλλη μια φορά στα πανεπιστημιακά έδρανα, αυτή τη φορά σε σχολή θεολογίας του Γιοχάνεσμπουργκ, περνώντας αργότερα αρκετά χρόνια στην Αγγλία για να συνεχίσει τη θεολογική σπουδή, με πτυχίο και μεταπτυχιακό από το φημισμένο King’s College του Λονδίνου. Το 1961 χειροτονήθηκε αγγλικανός ιερέας.
Το 1967 θα επιστρέψει στη Νότια Αφρική, όπου θα διδάξει σε αγγλικανικές εκκλησιαστικές σχολές αλλά και κολέγια του Γιοχάνεσμπουργκ, και το 1972 θα τον βρει και πάλι στην Αγγλία, αυτή τη φορά σε διευθυντική θέση θεολογικού σεμιναρίου.
Το 1975 επιστρέφει οριστικά στη Νότια Αφρική και διορίζεται πρωθιερέας στον καθεδρικό του Γιοχάνεσμπουργκ, ο πρώτος μάλιστα έγχρωμος που ανέβηκε ποτέ σε τέτοια εκκλησιαστική θέση στην πολύπαθη χώρα. Από το 1976-1978, ο Τούτου θα διατελέσει επίσκοπος του Λεσότο, ενώ αμέσως μετά θα αποδεχτεί τον διορισμό του στη θέση του γενικού γραμματέα του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Εκκλησιών…
Εκστρατεία κατά του Απαρτχάιντ
Έχοντας γνωρίσει στο πετσί του τις φυλετικές ανισότητες και τις ρατσιστικές πολιτικές της χώρας ήδη από παιδί, ο Τούτου τάχθηκε στον αγώνα κατά του Απαρτχάιντ με όλες του τις δυνάμεις. Το 1976, τη χρονιά που οι διαδηλώσεις των μαύρων Νοτιοαφρικανών κατά του Απαρτχάιντ έγιναν πια μαζικότερες και δυναμικότερες, ο Τούτου, ως προβεβλημένο μέλος του κλήρου, βγαίνει μπροστά και χρησιμοποιεί την επιρροή του για να καταδικάσει τους ρατσιστικούς νόμους των λευκών, τους οποίους μάλιστα συγκρίνει για πρώτη φορά με τα φασιστικά καθεστώτα του παρελθόντος.
«Αν παραμένεις ουδέτερος σε περιπτώσεις αδικίας, τότε έχεις διαλέξει την πλευρά του δυνάστη. Αν ένας ελέφαντας έχει τα πόδια του πάνω σε ένα ποντίκι κι εσύ λες ότι είσαι ουδέτερος, το ποντίκι δεν πρόκειται να εκτιμήσει την ουδετερότητά σου», δήλωνε με σθένος ο ανώτατος κληρικός μέσα σε ένα κατάφωρα εχθρικό περιβάλλον.
Η δριμεία κριτική του Τούτου και οι λύσεις που προτείνει τον μετατρέπουν στον Νο 1 εχθρό του λευκού καθεστώτος. Ως ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους του αγώνα για τα δικαιώματα των μαύρων της Νότιας Αφρικής, για τον Τούτου δεν έπρεπε να χυθεί αίμα στον πόλεμο κατά του Απαρτχάιντ και της λευκής κυριαρχίας. Ο αγωνιστής κληρικός διακηρύσσει μια μάχιμη πολιτική μη βίας, οραματίζεται «μια δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία χωρίς φυλετικές διαφορές», ενθαρρύνει την επιβολή οικονομικών κυρώσεων στην κυβέρνηση της Πρετόριας από τις χώρες που διατηρούν εμπορικές σχέσεις μαζί της, την ίδια στιγμή που στα πύρινα κηρύγματά του προετοιμάζει τη Νότια Αφρική για την αλλαγή που έρχεται: «Όταν ήρθαν οι ιεραπόστολοι στην Αφρική, είχαν τη Βίβλο και εμείς τη γη. Μας είπαν “ας προσευχηθούμε”. Όταν τους ανοίξαμε την πόρτα μας, εμείς είχαμε τη Βίβλο και εκείνοι τη γη μας».
Οι δηλώσεις του θα τον έφερναν βέβαια πίσω από τα κάγκελα της φυλακής, καθώς αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να τον κάνουν να σιγήσει: παραμένει για σύντομο χρονικό διάστημα στη φυλακή το 1980 και το διαβατήριό του ανακαλείται δύο φορές, σε έναν απίστευτο πόλεμο νεύρων της νοτιοαφρικανικής κυβέρνησης εναντίον του, θέλοντας να διακόψει τη συνομιλία του Τούτου με τη διεθνή κοινότητα.
Ήταν ωστόσο το εκκλησιαστικό υψηλόβαθμο του Τούτου και η λαοφιλία που απολάμβανε που θα έκαναν τους κρατικούς αξιωματούχους να μαλακώσουν τη στάση τους απέναντί του, μη θέλοντας να τον κάνουν μάρτυρα του δίκαιου αγώνα για πολιτική και νομική ισότητα.
Κι έτσι ο Τούτου είχε πια τη δυνατότητα να εκτοξεύει τους πολεμικούς λόγους του με μεγαλύτερη ευκολία από τα άλλα μέλη του Αφρικανικού Εθνικού Συμβουλίου…
Δράση μετά το Απαρτχάιντ
Στη μετά Απαρτχάιντ εποχή, ο Ντέσμοντ Τούτου δεν σταμάτησε να κηρύττει ισότητα και να τα βάζει με κάθε είδους διάκριση και καταπίεση. Καταλήγει στον όρο «έθνος-ουράνιο τόξο» για να δείξει ότι όλοι χωρούσαν στην πολυπολιτισμική Νότια Αφρική, με το συμβολικό του όρου να καλεί σε μια ενωμένη κοινωνία που μπορεί να ξεχάσει το ταραγμένο παρελθόν της. Ταυτοχρόνως, στρέφεται στον λαό του και προσκαλεί τους αυτόχθονες Νοτιοαφρικανούς να συγχωρήσουν τον λευκό δυνάστη και να συμφιλιωθούν με τη λευκή φυλή.
Δεν έμεινε ωστόσο μόνο εκεί, καθώς μίλησε για όλες τις αδικίες του πλανήτη και συστρατεύθηκε σε κάθε δίκαιο αγώνα για την άρση των κοινωνικών στερεοτύπων. Στην εκστρατεία μάλιστα κατά του AIDS, της νόσου που θερίζει την αφρικανική ήπειρο ακόμα και σήμερα, ήταν που θα έδινε το σύνολο των δυνάμεών του, με τις προσπάθειές του να κάνουν τη διαφορά εκεί που οι κυβερνήσεις ολιγωρούσαν.
Λαμπρό παράδειγμα του πανανθρώπινου καλέσματός του ήταν η στάση του έναντι της ομοφυλοφιλίας. Όντας πια ο αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν (1986) και έχοντας έτσι κάτω από την πνευματική του καθοδήγηση 1.600.000 Νοτιοαφρικανούς-μέλη της Αγγλικανικής Εκκλησίας, ο Τούτου καταφέρεται ενάντια στη μεροληπτική στάση της εκκλησίας κατά της ομοφυλοφιλίας, λέγοντας με νόημα ότι οι κληρικοί έχουν σπαταλήσει πολύ χρόνο για μια τόσο ανούσια συζήτηση.
Κηρύσσοντας το μήνυμα της ανεκτικότητας στη διαφορετικότητα, έλεγε: «Ο Ιησούς δεν είπε θα πάρω μαζί μου μερικούς. Ο Ιησούς είπε θα σας πάρω όλους, όλους, όλους, όλους, όλους. Μαύρους, άσπρους, κίτρινους, πλούσιους, φτωχούς, έξυπνους, όχι και τόσο έξυπνους, όμορφους, όχι και τόσο όμορφους. Είναι ένα από τα πιο ριζοσπαστικά μηνύματα. Όλοι, όλοι, όλοι, όλοι, όλοι, όλοι, όλοι, όλοι! Γκέι, λεσβίες, τους αποκαλούμενους στρέιτ. Όλους»!
Ο Τούτου ήταν ο πρώτος έγχρωμος αγγλικανός αρχιεπίσκοπος της Νότιας Αφρικής.
Για το ανθρωπιστικό του έργο και τις ακάματες προσπάθειές του για δικαιοσύνη και ισότητα τιμήθηκε τόσο με το Νόμπελ Ειρήνης το 1984 όσο και με μια σειρά ακόμα σπουδαίων τιμών, όπως το Βραβείο Ειρήνης Γκάντι το 2007, το Άλμπερτ Σβάιτσερ και πολλά-πολλά ακόμα…
Προσωπική ζωή
Η δυνατή φωνή των άφωνων μαύρων της Νότιας Αφρικής παντρεύτηκε τη Leah Nomalizo στις 2 Ιουλίου 1955, στο πλάι της οποίας παραμένει μέχρι και σήμερα, έχοντας 4 παιδιά.
Παρά το γεγονός ότι αποσύρθηκε επισήμως από τη δημόσια ζωή στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο Τούτου συνεχίζει να περιδιαβαίνει την οικουμένη μεταφέροντας το μήνυμα της ανοχής, της κοινωνικής ισότητας και της δικαιοσύνης.
«Οι άνθρωποι που χαίρουν μεγάλης εκτίμησης δεν είναι στρατιωτικά δυνατοί, ούτε καν οικονομικά ισχυροί. Είναι αυτοί που έχουν ταχθεί να κάνουν τον κόσμο μας ένα καλύτερο μέρος»…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
