Ο περιπετειώδης Έλληνας που κατάφερε να γίνει πρωθυπουργός του Σιάμ

Ένας πολυμήχανος Οδυσσέας, κατά το σκοτεινότερο βέβαια, κατάφερε να γίνει πρωτοσύμβουλος στην αυλή του μακρινού Σιάμ ξεκινώντας από το χωριό του στην Κεφαλλονιά. Κωνσταντίνος Γεράκης για μας και Κονστάντσο Φαλκόνε για όλο τον υπόλοιπο κόσμο, ο Έλληνας έζησε την επική περιπέτεια ως το μεδούλι του, οργώνοντας με αγγλικά καράβια την οικουμένη και φτιάχνοντας καρδιακές σχέσεις με ανθρώπους κύρους. Κι όλα αυτά ως προπαρασκευαστικό λες στάδιο για τον ρόλο της ζωής του, όταν κατάφερε να μαγέψει με το ελληνικό του δαιμόνιο του βασιλιά Ναράι του μακρινού Σιάμ (σημερινής Ταϊλάνδης) και να διοριστεί σε ανώτατα αξιώματα, φτάνοντας τελικά σε ύπατο κρατικό αξίωμα αντίστοιχο με την κοινοβουλευτική θέση του πρωθυπουργού! Τα είχε καταφέρει και με το παραπάνω στη ζωή του, όντας τώρα ο συνδετικός κρίκος των Ευρωπαίων στο Σιάμ. Μόνο που αυτά τα ανώτατα αξιώματα θα προσυπέγραφαν και την ηχηρή του πτώση, καθώς μπλέχτηκε στη μάχη των συμφερόντων των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, την ίδια ώρα που την τεράστια περιουσία του εποφθαλμιούσαν τώρα όλοι οι μεγαλοσύμβουλοι του σιαμέζου μονάρχη. Μόνο που ο Γεράκης δεν ήταν ποτέ γρανάζι του κρατικού μηχανισμού του Σιάμ αλλά πρωταγωνιστής της ιστορίας του σε κείνη τη χρονική στιγμή. Αγαπήθηκε από πολλούς, μισήθηκε από περισσότερους και προσπάθησε να ακροβατήσει ανάμεσα στα αλλότρια συμφέροντα του στέμματος και των ξένων δυνάμεων που ζητούσαν επιτακτικά κομμάτι από την πλούσια και αρκούντως εξωτική πίτα. Θα έπεφτε τελικά και μάλιστα με πάταγο, όχι βέβαια προτού λάβει τίτλο ευγενείας από τον γάλλο μονάρχη Λουδοβίκο ΙΔ’ για τη μεσολάβησή του στη σύσταση εμπορικών σχέσεων των δύο χωρών αλλά και τη μεγάλη του προσπάθεια για τον εκχριστιανισμό των γηγενών. Η ιστορία του είναι μια πραγματική οδύσσεια αλλά και ένα σύντομο success story ενός περιπετειώδους νου που όρια δεν ήθελε να βάλει…

Πρώτα χρόνια

Ο Κωνσταντίνος Γεράκης γεννιέται πιθανότατα το 1647 στο κεφαλλονίτικο Κάστρο της Άσσου από ελληνική αρχοντική οικογένεια με ρίζες στο νησί ήδη από τον 16ο αιώνα. Ο πατέρας του, Γεώργιος, ήταν αριστοκράτης και κυβερνήτης του ενετοκρατούμενου νησιού και ο γιος δεν αντιμετώπισε όπως όλα δείχνουν κανένα οικονομικό πρόβλημα στα μικράτα του. Παρά ταύτα, και για άγνωστο λόγο, ο νεαρός Κωνσταντίνος αποφασίζει σε ηλικία 12-13 ετών να κυνηγήσει την τύχη του. Εγκαταλείπει την Κεφαλλονιά το 1660 και μπαρκάρει με το πρώτο αγγλικό καράβι που βλέπει αγκυροβολημένο στο λιμάνι. Το πλοίο είναι δρομολογημένο στη θαλάσσια οδό των Ινδιών και ο ναυτικός θα βρεθεί σύντομα στην άλλη πλευρά του κόσμου. Έτσι θα περάσει τα πρώτα χρόνια της ζωής του, οργώνοντας τις θάλασσες του κόσμου και φτάνοντας στις εσχατιές του πλανήτη. Κάποια στιγμή τον συναντάμε στο Λονδίνο, όταν και θα πιάσει δουλειά στην Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών στο Μαδράς το 1669. Τώρα είναι γνωστός στους Άγγλους ως Κονσταντάιν Φάλκον, οι Γάλλοι τον φωνάζουν χαϊδευτικά Κονσταντάν (και Μεσιέ Κονστάνς αργότερα), οι Ιταλοί τον ξέρουν ως Κονστάντσο Φαλκόνε και οι Πορτογάλοι τον αποκαλούν Κονσταντίνο Φαλκάο…

Περιπέτειες στην υφήλιο

Μέσα σε λίγα χρόνια, ο θαλασσοδαρμένος ναυτικός θα έχει αποκτήσει πλούσιες εμπειρίες στο νερό, έχοντας επιδείξει εξαιρετική ναυτοσύνη. Ταυτοχρόνως, μιλά αρκετές ευρωπαϊκές και ασιατικές γλώσσες και έχει γίνει ξεφτέρι στο εμπόριο και τη διπλωματία. Είναι όμως και σωστός βίος και πολιτεία και η ζωή του καλύπτεται συχνά από πέπλο μυστηρίου. Υπάρχουν ακόμα και πηγές που μας μαρτυρούν πως πρέπει να είχε σπουδάσει κάπου φυσική ιστορία, καθώς επιδιδόταν σε παρατηρήσεις φυσιολογίας. Όπως, ας πούμε, ότι οι καμπούρες των καμηλών δεν είναι φυσικές κυρτώσεις της σπονδυλικής τους στήλης, αλλά «απλές εκφύσεις ή υπερσαρκώσεις αδενώδους φύσεως»! Τώρα διατηρεί σχέσεις με καπετάνιους και διπλωμάτες και ρουφά σαν σφουγγάρι ό,τι πέσει στα χέρια του. Ξέρει να διαβάζει τους χάρτες, να χρησιμοποιεί την πυξίδα και να κρατά τα βιβλία του πλοίου, αλλά και να είναι γλυκομίλητος, ευγενικός και διπλωματικός στις σχέσεις του. Ως υπάλληλος της βρετανικής Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, υπηρετεί σε χαμηλόβαθμα πόστα τόσο στην Ινδία όσο και την Ινδονησία και επισκέπτεται συνεχώς Κίνα και Ιαπωνία, όπου μελετά με ζήλο τα τοπικά ήθη και έθιμα αλλά και την οικονομική δραστηριότητα των δύο χωρών. Κάποια στιγμή κάνει περιουσία, γι’ αυτό και παραιτείται από τα καθήκοντά του με σκοπό να επιστρέψει στην Αγγλία. Δεν στέκεται όμως τυχερός, καθώς το πλοίο ναυαγεί το 1675 στις ακτές του Σιάμ. Παρά το γεγονός ότι τα κύματα έχουν καταπιεί όλο του το βιος, η μοίρα φάνηκε να του χαμογελά. Ο Γεράκης έσωσε τον εαυτό του αλλά και τον πρεσβευτή του Σιάμ στην Περσία, ο οποίος του υποσχέθηκε ότι θα τον ανταμείψει τοποθετώντας τον σε μια σημαντική θέση του βασιλείου! Κατά άλλη και σαφώς πιο πεζή εκδοχή, ήταν οι δολοπλοκίες της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών που θα του εξασφαλίσουν μια θεσούλα στον κρατικό μηχανισμό του Σιάμ. Υπάρχει τέλος και μια τρίτη εκδοχή για το πώς κατέφτασε ο Έλληνας στο Σιάμ που δικαιώνει το τυχοδιωκτικό του χαρακτήρα του, ως συνέταιρος δηλαδή βρετανών λαθρέμπορων που ήθελαν να καταστρατηγήσουν το μονοπώλιο της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών στην περιοχή…

Ο έλληνας πρωθυπουργός του Σιάμ

Όπως κι αν έχει η ιστορική ετυμηγορία, ο Γεράκης μέσα σε τέσσερα χρόνια θα έχει ανέλθει ταχύτατα τα σκαλιά της κρατικής ιεραρχίας και το 1679 υπηρετεί τον βασιλιά του Σιάμ από την υψηλόβαθμη θέση του υπεύθυνου εμπορίου. Υπουργός Εμπορίου δηλαδή με σημερινούς όρους! Ο βασιλιάς Ναράι, της ξακουστής δυναστείας των Αγιουτάγια, εκτιμά τόσο τις διοικητικές ικανότητες όσο και την ευρύτατη γλωσσομάθειά του (μιλούσε αγγλικά, γαλλικά, πορτογαλικά και αρκετές ασιατικές γλώσσες αλλά και ντόπιες διαλέκτους) και τον διορίζει σύμβουλό του αλλά και προσωπικό του διερμηνέα. Την επόμενη χρονιά θα αποχαιρετίσει οριστικά την Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, καθώς πλέον δεν έχει ανάγκη τους Άγγλους. Τα επόμενα τρία χρόνια θα συνεχίσει να ασκεί πολιτική ως σύμβουλος του σιαμέζου μονάρχη αλλά και υπουργός Εμπορίου, όταν και θα δει την τύχη να του χαμογελά ξανά. Ο Ναράι τον διορίζει το 1683 πρωτοσύμβουλό του, επικεφαλής της οικονομικής πολιτικής του βασιλείου αλλά και πρώτο ανάμεσα στους υπουργούς του. Πρωθυπουργό, κοντολογίς! Ο Έλληνας είναι πια ο ισχυρός άντρας του Σιάμ, όταν θα σηκώσει τα μανίκια και θα πέσει με τα μούτρα στη δουλειά. Πλάι στα κατεξοχήν κυβερνητικά του καθήκοντα, εργάζεται πυρετωδώς για τον εκχριστιανισμό των γηγενών, παρά το γεγονός ότι ο βασιλιάς της χώρας θεωρούνταν μετενσάρκωση του Βούδα! Ο Γεράκης βοηθά με όλες του τις δυνάμεις τους πορτογάλους και τους ολλανδούς ιεραπόστολους να εδραιώσουν τον χριστιανισμό στην περιοχή και υπάρχουν πηγές που τον εμφανίζουν καθολικό ή ακόμα και διαμαρτυρόμενο (το 1682, μας λέει τοπικό έγγραφο, ο Φάλκον μεταστρέφεται από τον αγγλικανισμό στον καθολικισμό, θέλοντας προφανώς να ευνοήσει τις σχέσεις με τους Γάλλους). Ταυτοχρόνως, ξεκινά συνομιλίες με τους Γάλλους, που έχουν καταλάβει εντωμεταξύ δυο φρούρια του Σιάμ, θέλοντας να απαλλάξει τη χώρα από τις βρετανικές βλέψεις. Την ίδια εποχή παντρεύεται μια ντόπια αρχόντισσα πορτογαλικής καταγωγής και αποκτά δύο γιους, ο ένας εκ των οποίων θα πέθαινε ωστόσο πριν από τον πατέρα του. Οι επαφές του με τους γάλλους διπλωμάτες, που άρχισαν από το 1684, ευοδώνονται και την επόμενη χρονιά υπογράφεται η περιβόητη εμπορική συμφωνία μεταξύ Γαλλίας και Σιάμ. Η βρετανική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών κηρύττει τον πόλεμο στο Σιάμ, οι Ολλανδοί τάσσονται στο πλευρό των Άγγλων και οι Γάλλοι αποβιβάζουν μεγάλη στρατιωτική δύναμη στο Σιάμ το 1687 ως εγγυητές της σταθερότητας. Ο Μεσιέ Κονστάνς, όπως είναι τώρα γνωστός στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΔ’, τιμάται από τον «Βασιλιά Ήλιο» με τον παράσημο του Ιππότη του Βασιλικού Τάγματος του Αγίου Μιχαήλ την ίδια χρονιά, αλλά και με κληρονομικό τίτλο ευγενείας και γαλλική υπηκοότητα για τον ίδιο και την οικογένειά του. Στις επιστολές που ανταλλάσσει ο Έλληνας με τον γάλλο ηγεμόνα, ο Λουδοβίκος τον αποκαλεί «φίλε μου», μια προσφώνηση εντελώς έξω από το βασιλικό πρωτόκολλο! Ο Λουδοβίκος, όπως μας μαρτυρούν οι υπουργοί του, έτρεφε ιδιαίτερα αισθήματα φιλίας για τον χρόνιο σύμμαχό του στο Σιάμ, γι’ αυτό και παραβαίνει συχνά τη βασιλική εθιμοτυπία προσφωνώντας τον «αγαπητέ φίλε» στις επιστολές του. Ο πρωτότοκος γιος μάλιστα του Γεράκη, Γιάννης, αποκτά με παρέμβαση του Λουδοβίκου τον τίτλο του κόμη, αλλά και εκτάσεις γης στη Γαλλία ικανές να του αποφέρουν ετήσιο εισόδημα τριών χιλιάδων λιρών! Επίσης, ο γάλλος μονάρχης επιτρέπει στον Μεσιέ Κονστάνς να φέρει στο οικόσημό του και τα τρία βασιλικά κρίνα, τιμή ιδιαιτέρως υψηλή για γάλλο πολίτη. Αντίστοιχες τιμές έλαβε και από τον γάλλο πρεσβευτή στο Σιάμ, καθώς η ίδρυση πρεσβειών στη Γαλλία και την ασιατική χώρα έφερε και πάλι τη σφραγίδα του Γεράκη. Σε γαλλικά μάλιστα έγγραφα ο Γεράκης αποκαλείται μαρκήσιος, αν και δεν είναι σαφές αν έφερε πράγματι τον τίτλο ευγενείας ή ήταν απλώς τιμητική προσφώνηση. Είναι σαφές πως ο Λουδοβίκος ΙΔ’ απέδωσε όλες αυτές τις τιμές στον έλληνα πρωθυπουργό για την άοκνη προσπάθειά του να συσφιχθούν οι σχέσεις των δύο χωρών. Κάτω από τη διακυβέρνηση του Κεφαλλονίτη, υπογράφηκαν το 1685 οι δύο μεγάλες διμερείς εμπορικές συμφωνίες στις Βερσαλλίες, σύμφωνα με τις οποίες το Σιαμ θα καλωσόριζε τον χριστιανισμό στο εσωτερικό του και θα προστάτευε το γαλλικό εμπόριο, παίρνοντας ως αντάλλαγμα την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό του στρατού του από τους Γάλλους. Έξω από την Μπανγκόκ ιδρύθηκε το Μοναστήρι του Αγίου Ιωσήφ, την ίδια ώρα που εμφανίστηκαν παντού στο Σιάμ ιερατικές ιησουιτικές σχολές. Ο σιαμέζος μονάρχης προσπαθούσε εξάλλου να ομοιάσει σε αίγλη τον γάλλο ομόλογό του και ο κοσμοπολίτης πρωθυπουργός τού παρείχε κι εδώ πολύτιμες υπηρεσίες. Ο Γεράκης, ο εξ απορρήτων του βασιλιά Ναράι, προώθησε τις εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις με τη Γαλλία μόνο γιατί θεωρούσε πως αυτό ήταν προς το συμφέρον της δεύτερης πατρίδας του. Ήταν εξάλλου ολότελα αφοσιωμένος στον σιαμέζο μονάρχη, κάτι που θα προσυπέγραφε εξάλλου την πτώση του…

Πλεκτάνες, συνωμοσίες και δολοφονία

Το Σιάμ ήταν στα χρόνια εκείνα μήλο του έριδος για τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Γηραιάς Ηπείρου. Όλοι είχαν βάλει πόδι στην περιοχή και κανείς δεν ήταν διατεθειμένος να εγκαταλείψει τα κεκτημένα του. Οι Πορτογάλοι ήταν οι πρώτοι που είχαν συνάψει εμπορικές σχέσεις με το Σιάμ ήδη από το 1516, για να έρθουν προσωρινά το 1616 και οριστικά μετά το 1661 και οι Άγγλοι στο βασίλειο. Οι Ολλανδοί το χρησιμοποιούσαν ως ορμητήριο από το 1617 για να βάλουν πόδι στην κινέζικη αγορά, την ίδια ώρα που στα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και θρησκευτικά δρώμενα του Σιάμ χέρι προσπαθούσαν να βάλουν εδώ και χρόνια τόσο οι Ιάπωνες και οι Βιρμανοί όσο και οι μουσουλμάνοι Πέρσες, που προωθούσαν τον εξισλαμισμό του βασιλείου. Αυτή την έκρυθμη κατάσταση με τις ιδιαιτέρως ευαίσθητες ισορροπίες είχε να χειριστεί ο Γεράκης, ο οποίος απολάμβανε της πλήρης εμπιστοσύνης του Ναράι και λειτουργούσε σχετικά αυτόνομα. Η ευρωπαϊκή επεκτατική πολιτική στους τομείς του εμπορίου, των κτήσεων και της ιεραποστολής θα στεκόταν εμπόδιο στο κυβερνητικό όραμα του έλληνα πρωτοσύμβουλου, καθώς το Σιάμ το θέλουν όλοι, μιας και είναι το πιο εξωστρεφές, εθνοτικά πολυσχιδές και θρησκευτικά ανεκτικό από όλα τα γύρω βασίλεια. Κάτω από αυτό το φως, η σύντομη αλλά πρωταγωνιστική συμμετοχή του Γεράκη στα πολιτικά πράγματα του Σιάμ την περίοδο όπου συζητάμε αποκτά σαφώς άλλες διαστάσεις, διαστάσεις που ξεπερνούν τα όρια του αυτονόητου. Μέσα σε όλα, είχε να διαχειριστεί και τη ληστρική συμπεριφορά των συμμάχων του, των Γάλλων, οι οποίοι συμπεριφέρονταν ως αφεντικά του βασιλείου και λόγο δεν έδιναν σε κανέναν. Σύντομα θα ξεσπούσαν νέες διαμάχες στο εσωτερικό του Σιάμ και θα ξεπηδούσαν μια σειρά από ακόμα πιο φιλόδοξους συμβούλους, οι οποίοι δεν έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι τον πρώτο σύμβουλο του Ναράι. Ο οποίος αρρώστησε βαριά το 1688 και πέθανε, αφήνοντας ουσιαστικά έκθετο τον έλληνα έμπιστό του. Την εξουσία καταλαμβάνει μάλιστα πολιτικός αντίπαλος του Ναράι, ο οποίος το πρώτο πράγμα που θα κάνει ως βασιλιάς του Σιάμ είναι να διώξει όλους τους ξένους, οδηγώντας το εξωστρεφές βασίλειο στην απομόνωση και την παράδοσή του ουσιαστικά στους Βιρμανούς. Οι ενέργειες του Γεράκη είχαν διαταράξει κατά πολύ τις ισορροπίες στο εσωτερικό της χώρας και δεν ήταν λίγοι αυτοί που τον εχθρεύονταν: πρακτικά και πλην των Γάλλων, όλοι οι υπόλοιποι! Βορά στις ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων αλλά και στα προσωπικά όνειρα ανέλιξης των μανδαρίνων της σιαμέζικης αυλής, ο ξένος που τους είχε υποσκελίσει έπρεπε τώρα να υποφέρει. Ο χαρισματικός Κεφαλλονίτης δεν θα ζούσε πολύ ακόμα. Ο νέος βασιλιάς, ένας καιροσκόπος υπουργός του Ναράι και ετεροθαλής αδελφός του, σφετερίζεται τον θρόνο του αποδυναμωμένου βασιλιά με την αμέριστη βοήθεια Πορτογάλων και Ολλανδών, οι οποίοι θέλουν τον Γεράκη πάση θυσία εκτός κάδρου. Το 1688 ο Φεράτσα στέφεται πραξικοπηματικά βασιλιάς και πείθει τον λαό για τη συνωμοτική δράση του Γεράκη, ο οποίος θέλει να διώξει από τη χώρα τα πατρώα δόγματα και να εγκαθιδρύσει την ξενόφερτη πίστη. Και με τα όσα είχαν κάνει εντωμεταξύ οι Γάλλοι στο Σιάμ, δεν ήταν δύσκολο να πειστούν για την ιδιοτελή δράση των λευκών ιμπεριαλιστών. Ο Φεράτσα διέδωσε τη φήμη πως ο Γεράκης είχε προσεταιριστεί τον νόμιμο διάδοχο του Ναράι, ο οποίος δεν ήταν παρά μαριονέτα του Έλληνα. Το πραξικόπημα της 5ης Ιουνίου 1688 ευοδώνεται και σύντομα τόσο η βασιλική οικογένεια όσο και ο Έλληνας και οι δικοί του ήταν στα χέρια του πραξικοπηματία. Ο άρρωστος Ναράι πέθανε μερικές μέρες αργότερα, αιχμάλωτος στο παλάτι του, προλαβαίνοντας να δει το ξεκλήρισμα του οίκου του αλλά και του αγαπημένου του συμβούλου Γεράκη, καθώς όλοι τους εκτελέστηκαν τη μέρα του σφετερισμού της εξουσίας. Ο Έλληνας, που είχε αποκτήσει σημαντική περιουσία, φέρεται μάλιστα να βασανίζεται για να ομολογήσει πού είχε κρυμμένους τους θησαυρούς του. Το σπίτι του υπάρχει ακόμα και σήμερα και αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο. Η οικογένειά του θανατώθηκε πλάι του στις 5 Ιουνίου 1688. Η ξενόφοβη πολιτική του νέου μονάρχη παρέδωσε το εμπόριο του Σιάμ αποκλειστικά στους Ολλανδούς, εκτελώντας τους ιεραπόστολους και κλείνοντας όλες τις χριστιανικές σχολές. Το Σιάμ επέστρεψε στον βουδισμό και όλα αυτά για τα οποία είχε εργαστεί με κόπο και μεθοδικότητα ο Έλληνας ήταν πια παρελθόν. Η κατασυκοφάντηση του Γεράκη από τον νέο βασιλιά τον απεικόνισε ως έναν καιροσκόπο οπουρτινιστή στα ιστορικά κατάστιχα του Σιάμ, αν και πιθανότατα αυτός δεν ήταν παρά αποδιοπομπαίος τράγος του νέου καθεστώτος αλλά και της λυσσαλέας μάχης των ευρωπαϊκών υπερδυνάμεων… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr