Ο ανθρωπιστής χωρίς σύνορα Μπερνάρ Κουσνέρ

Ήταν το 1968 όταν μια ομάδα νεαρών γιατρών από τη Γαλλία αποφάσισαν να βάλουν τις ιατρικές τους γνώσεις στην υπηρεσία της ανθρωπότητας, ανακουφίζοντας και φροντίζοντας τους πληγέντες από τον πόλεμο στην Μπιάφρα. Αυτή η απλή ιδέα έμελλε να εξελιχθεί σε ένα νέο είδος ανθρωπιστικής δράσης, που θα έβαζε σε νέες βάσεις τον ακτιβισμό και την ανθρωπιστική βοήθεια. Οι νεαροί αυτοί γιατροί θα ίδρυαν το 1971 τους βραβευμένους με Νόμπελ σήμερα Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Όλα ξεκίνησαν το 1967 και τον λιμό στη δοκιμαζόμενη από τον πόλεμο με τη Νιγηρία, Μπιάφρα, όταν ο γαλλικός Ερυθρός Σταυρός κάλεσε εθελοντές γιατρούς να μεταβούν στην Αφρική για την τραγωδία που εκτυλισσόταν εκεί. Ο πρώτος που δήλωσε συμμετοχή ήταν ένας νεαρός γαστρεντερολόγος από την Αβινιόν, που δεν είχε τελειώσει ακόμα την ειδικότητά του, κάποιος Μπερνάρ Κουσνέρ. Ο αριστερός και μαχητικότατος γιατρός συνειδητοποίησε ωστόσο γρήγορα ότι ο Ερυθρός Σταυρός πίστευε απλώς στη θεραπεία του προβλήματος και όχι στην εξάλειψη των αιτιών του, κι έτσι στις 22 Δεκεμβρίου 1971 αποφασίζει να ιδρύσει με μια ομάδα 12 ακόμα γιατρών και δημοσιογράφων μια ανεξάρτητη μη κυβερνητική ιατρική οργάνωση που θα έπαιρνε το όνομα «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» (Medecins Sans Frontieres)! Οι 300 αρχικοί εθελοντές γιατροί, νοσοκόμοι και διοικητικό προσωπικό ανταποκρίθηκαν σε κρίσεις στα μήκη και τα πλάτη του κόσμου και τιμήθηκαν χρόνια αργότερα με Νόμπελ Ειρήνης για την πρωτόγνωρη ανθρωπιστική δράση τους. «Ιδρύοντας τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα», θα πει ο Κουσνέρ, «εγκαθιδρύσαμε το ηθικό δικαίωμα να παρεμβαίνουμε στο εσωτερικό της χώρας του άλλου». Η διαδρομή του Κουσνέρ όμως δεν τελειώνει εδώ, καθώς σύντομα θα διαφωνούσε με την ίδια την οργάνωσή του. Ταγμένος ανθρωπιστής και προσηλωμένος στο ανθρώπινο δράμα, αποφάσισε πως ο ακτιβισμός δεν συμβαδίζει με την ιδεολογία και την ουδετερότητα κι έτσι το 1979 ναυλώνει πλοίο και πάει στη θάλασσα της Νότιας Κίνας για να σώσει από τον πνιγμό τους χιλιάδες Βιετναμέζους που προσπαθούσαν να φτάσουν στο Χονγκ Κονγκ. Το περιστατικό αυτό θα προκαλέσει αντιδράσεις στο εσωτερικό των Γιατρών και θα οδηγήσει τον αποξενωμένο Κουσνέρ στην οικειοθελή έξοδό του από την οργάνωση. Την επόμενη χρονιά ιδρύει άλλον έναν και πλέον ανταγωνιστικό μη κυβερνητικό οργανισμό, τους Γιατρούς του Κόσμου (Medecins du Monde), για να συνεχίσει το ανθρωπιστικό του έργο. Έκτοτε βέβαια διένυσε μεγάλη διαδρομή και συγκέντρωσε σφοδρή κριτική στο πρόσωπό του, καθώς από σοσιαλιστής και ριζοσπάστης του Μάη του ’68 κατέληξε υπουργός Υγείας των Σοσιαλιστών αλλά και κατόπιν υπουργός Εξωτερικών του Σαρκοζί! Από πρώην ακροαριστερός, ο Κουσνέρ εξελίχθηκε με τα χρόνια σε φανατικό φιλοευρωπαίο και μέλος του αντι-ολοκληρωτικού κέντρου, αν και δεν σταμάτησε ποτέ να κηρύσσει τις αρχές του ανθρωπισμού και να αποδεικνύει έμπρακτα ότι μόνο με πράξεις αλλάζει ο κόσμος. Τις αρχές αυτές ακολούθησε παντού, σε όλες τις γωνιές της Γης, στις δυσκολότερες καταστάσεις, μέσα σε όλες τις αντιξοότητες του κόσμου. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι εγκατέλειψε την κυβέρνηση του Λιονέλ Ζοσπέν για να προσγειωθεί στην Πρίστινα ως ειδικός απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, ως ένα είδος ύπατου αρμοστή του Κοσσυφοπεδίου, έχοντας πρωτύτερα περάσει από όλα τα μέτωπα άμεσης ανάγκης του πλανήτη. Όποια κι αν είναι σήμερα η πολιτική του διαδρομή, ένα είναι σίγουρο: ο Μπερνάρ Κουσνέρ δεν είναι ένας συνηθισμένος πολιτικός και σίγουρα ένας συνηθισμένος άνθρωπος, καθώς μοιάζει να ζει για τις κρίσεις, το δράμα και τον κίνδυνο. Είναι περισσότερο λες ένας αντιστασιακός που αναζητεί διαρκώς το κακό για να το πολεμήσει…

Πρώτα χρόνια

Ο Μπερνάρ Κουσνέρ γεννιέται την 1η Νοεμβρίου 1939 στην Αβινιόν γνωρίζοντας την τραγωδία ήδη από τις πρώτες στιγμές της ζωής του. Οι γονείς του εβραίου πατέρα του (η μητέρα του ήταν χριστιανή) εξοντώθηκαν στα ναζιστικά κολαστήρια και το αποτρόπαιο έγκλημα του Ολοκαυτώματος θα του ενσταλάξει ήδη από παιδί την αίσθηση της αδικίας, καθώς η γενοκτονία έλαβε χώρα στα εδάφη της πολιτισμένης Ευρώπης. Όπως θα πει αργότερα, οι βάσεις για το μετέπειτα ανθρωπιστικό του έργο τίθενται στην πρώτη αυτή περίοδο της ζωής του. Μετά το σχολείο, το φωτεινό του πνεύμα θα τον φέρει στα έδρανα της Ιατρικής Σχολής του Παρισιού, την ίδια στιγμή που θα ενταχθεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας (1966) και θα πρωταγωνιστήσει μάλιστα στο φοιτητικό κίνημα του Μάη του 1968, δίνοντας μάχες στα οδοφράγματα. Είχε ήδη πάει στην Κούβα το 1964 για εκτενή επίσκεψη και οι πολιτικές του δράσεις ήταν γνωστές και καλά καταγεγραμμένες μέχρι το ξέσπασμα των αναταραχών του 1968…

Η ίδρυση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα

Αφού πήρε το πτυχίο του στην ιατρική και κάνοντας την ειδικότητά του σε νοσοκομείο της Γαλλίας, είδε το 1968 μια αγγελία στην εφημερίδα από τον Ερυθρό Σταυρό που έψαχνε εθελοντές γιατρούς να μεταβούν στην Μπιάφρα για την ανακούφιση των ντόπιων από τον σφοδρό πόλεμο για την ανεξαρτησία από τη Νιγηρία. Ο Κουσνέρ απαντά αμέσως και γίνεται ο πρώτος γάλλος εθελοντής που θα πατήσει τα αφρικανικά εδάφη της Νιγηρίας, αν και παρά την καλή ανθρωπιστική δουλειά που γινόταν εκεί, σύντομα θα βάλει στο επαναστατικό του στόχαστρο την επίσημη πολιτική ουδετερότητας του Ερυθρού Σταυρού. Ο Ερυθρός Σταυρός απαγόρευε μάλιστα την καταγραφή και τη μαρτυρία των εθελοντών του για τις καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα εγκλήματα που λάμβαναν χώρα εκεί, τόσο από τις κυβερνητικές δυνάμεις όσο και τους αντάρτες. Η πολιτική ουδετερότητας θύμισε στον Κουσνέρ ότι ο Ερυθρός Σταυρός ήταν από τους λίγους που ήξερε για τις ναζιστικές θηριωδίες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αν και δεν έκανε τίποτα για να ενημερώσει τους Συμμάχους για τις πρωτόγνωρες σφαγές. Ήταν ώρα αυτή η πολιτική να αλλάξει, αν και ήξερε ότι εντός του Ερυθρού Σταυρού δεν μπορούσε να γίνει τίποτα… Η εμπειρία στην Μπιάφρα τον ανάγκασε να αλλάξει το σύστημα αξιών του: «Η ιατρική σχολή ποτέ δεν με προετοίμασε για κάτι τέτοιο. Ήταν μόνο η επαφή με τους ασθενείς που με έκανε να αλλάξω γνώμη. Γιατί στην Μπιάφρα ήρθα αντιμέτωπος με βασικά ερωτήματα για την ανθρώπινη δικαιοσύνη. Δεν μπορούσες να περιμένεις ή να μείνεις αμέτοχος μπροστά στο ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο λάμβανε χώρα η ανθρωπιστική κρίση». Ως απάντηση, ο Κουσνέρ και η ομάδα των 13 ίδρυσαν λοιπόν τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα το 1971 με σκοπό να παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στα θύματα των ένοπλων συγκρούσεων αλλά και τους πληγέντες φυσικών ή άλλων καταστροφών. Η πρώτη τους αποστολή ήταν στη Μανάγκουα της Νικαράγουα, όταν το πέρασμα του Εγκέλαδου τον Δεκέμβριο του 1972 άφησε περισσότερους από 10.000 νεκρούς. Μετά ακολούθησαν τα πιο θερμά μέρη του πλανήτη, όπως ο Λίβανος, το Ελ Σαλβαδόρ, η Σομαλία, το Βιετνάμ, η Καμπότζη, η Ονδούρα, το Περού, η Γουατεμάλα κ.λπ. Όταν μάλιστα η τραγωδία του λαού ήταν άμεσο αποτέλεσμα πολιτικής διαμάχης και ένοπλων διεκδικήσεων, οι Γιατροί του Κουσνέρ δεν δίσταζαν να ενημερώσουν τον Τύπο για τα εγκλήματα των εμπλεκόμενων μερών, αν και από δω θα ξεσπούσαν οι εσωτερικές μάχες για την πορεία της οργάνωσης. Ο Κουσνέρ ήταν πρόεδρος της σπουδαίας μη κυβερνητικής μέχρι το 1978, καθώς την επόμενη χρονιά θα ναύλωνε τα πλοία του για τη διάσωση των βιετναμέζων προσφύγων που εγκατέλειπαν μαζικά τη χώρα ψάχνοντας για άσυλο. Στο «Πλοίο για το Βιετνάμ» μάλιστα του Κουσνέρ επέβαινε ο ίδιος ο φιλόσοφος Ζαν Πολ Σαρτρ και σύσσωμη η γαλλική διανόηση…

Η πολύκροτη αποστολή έφερε ωστόσο διάσταση απόψεων στο εσωτερικό των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, κι έτσι ο Κουσνέρ αποχώρησε οικειοθελώς. Την επόμενη χρονιά ίδρυσε τους Γιατρούς του Κόσμου και οδήγησε εκ νέου τις στρατιές των εθελοντών του στα μήκη και τα πλάτη της Γης, όπου υπήρχε ανάγκη δηλαδή για ανθρωπιστική βοήθεια αδιακρίτως από φυλή, τάξη, θρησκεία και έθνος…

Πολιτική καριέρα

Τώρα ο Κουσνέρ ήταν τόσο γνωστός και προβεβλημένος διεθνώς που δεν είπε όχι όταν του πρότειναν να μπει στην πολιτική. Το 1988 κατέβηκε για πρώτη φορά στον εκλογικό στίβο αλλά ηττήθηκε. Παρά ταύτα, ο πρόεδρος Μιτεράν τον διόρισε υφυπουργό Εργασίας και επικεφαλής των ανθρωπιστικών αποστολών της Γαλλίας. Το 1991 μετακινήθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών με παρόμοια καθήκοντα άσκησης ανθρωπιστικής πολιτικής, κάτι που τον μετέτρεψε στο πιο προβεβλημένο στέλεχος της κυβέρνησης. Ο σφοδρός καταγγελτικός του λόγος και οι καυστικές δηλώσεις του θα του φέρουν το προσωνύμιο «υπουργός Αγανάκτησης» από τον γαλλικό Τύπο, αν και ο Κουσνέρ ήταν απτόητος. Μέχρι και την Πρώτη Κυρία της Γαλλίας πήγε τον Ιούλιο του 1992 στο ιρακινό Κουρδιστάν για να δει από πρώτο χέρι τα δεινά των Κούρδων από τον δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν, καθώς αυτός τα γνώριζε καλά ήδη από τη δική του αποστολή εκεί το 1974. Το γαλλικό κονβόι έγινε μάλιστα στόχος βομβιστικής επίθεσης που σκότωσε 4 μέλη της αποστολής και το δικό τους καμιόνι μόλις που γλίτωσε από τη δολοφονική ενέργεια. Η επίθεση λεγόταν ότι διατάχθηκε από τον ίδιο τον Χουσεΐν και πολλοί είδαν ρεβανσιστικές τάσεις στη μεγαλύτερη διπλωματική νίκη του Κουσνέρ το 1991, όταν έπεισε τον ΟΗΕ να στείλει τους Κυανόκρανους στο Ιράκ για την προστασία της κουρδικής μειονότητας. Μέχρι τότε, ο σεβασμός της εθνικής κυριαρχίας ήταν το απαράβατο δόγμα που επικρατούσε στις ειρηνευτικές αποστολές των Ηνωμένων Εθνών και η νίκη του Κουσνέρ είχε ιστορικές συνέπειες, καθώς ήταν η πρώτη αποστολή που απομακρυνόταν από την πεπατημένη ετών. Ο ίδιος εγκαινίασε επίσης την εκστρατεία «Ρύζι για τη Σομαλία» στις αρχές της δεκαετίας του 1990 φέρνοντας για πρώτη φορά τη Δύση σε επαφή με τον εκτεταμένο λιμό που μάστιζε το αφρικανικό έθνος. Τα σχολιαρόπαιδα της Γαλλίας δώρισαν ρύζι για τους Αφρικανούς και ο Κουσνέρ με την αποστολή του το πήγαν στις ακτές του Μογκαντίσου. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι οργίασαν για την παρουσία τηλεοπτικών συνεργείων, αν και ο λαός της Γαλλίας τον ενθρόνισε τώρα στην καρδιά του. Ο Κουσνέρ περιορίστηκε απλά να δηλώσει: «Χωρίς εικόνες, οι σφαγές δεν έγιναν ποτέ». Ταυτοχρόνως συνεχίζει να υπηρετεί στα κυβερνητικά σχήματα της Γαλλίας και τον Μάρτιο του 1993 αναλαμβάνει το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Υγείας και Ανθρωπιστικής Δράσης. Για τα επόμενα χρόνια, το δράμα της Γιουγκοσλαβίας θα γίνει η προσωπική του σταυροφορία στη Γαλλία, δουλεύοντας πυρετωδώς να αναδείξει την εθνοκάθαρση και τις θηριωδίες. Ο Κουσνέρ βρισκόταν συχνά πυκνά στο Σαράγεβο και από την ασίγαστη δράση του, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ τον έχρισε επικεφαλής της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στο Κόσοβο τον Ιούλιο του 1999. Η θέση του ήταν μάλιστα η υψηλότερη μη στρατιωτική αρχή στο Κόσοβο και μέσω αυτής κατάφερε στους 18 μήνες που παρέμεινε στην Πρίστινα να βοηθήσει ανθρωπιστικά περισσότερους από 1,4 εκατ. εκτοπισμένους. Ο Κουσνέρ επέστρεψε στη Γαλλία το 2001 συνεχίζοντας να λειτουργεί ως αλογόμυγα στην εξωτερική πολιτική της χώρας. Όταν μάλιστα τον κατηγορούσαν ότι έπαιρνε πολύ σοβαρά την πολιτική, αυτός ανταπαντούσε: «Είμαι ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εδώ και 30 χρόνια και παρόλα αυτά δεν μπορώ να σταματήσω τις σφαγές των ανθρώπων». Παρά το γεγονός ότι ο Κουσνέρ ήταν ο μεγάλος οραματιστής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και ένας από τους ιδρυτές τους, δεν προσκλήθηκε να συμμετάσχει στην τελετή για την απονομή του Νόμπελ Ειρήνης το 1999! Το 2007, όταν ο δρ Κουσνέρ ανέλαβε καθήκοντα υπουργού Εξωτερικών της Γαλλίας, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα εξέδωσαν μια ανακοίνωση που διαχώριζε ευθέως τον Κουσνέρ από τα πεπραγμένα της οργάνωσης, κάνοντας λόγο για «τη μεγάλη σύγχυση που έχει δημιουργηθεί όσον αφορά στα νέα του καθήκοντα και στον ρόλο που διαδραμάτισε μέσα στους κόλπους των ανθρωπιστικών οργανώσεων, όπως για παράδειγμα στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα». Πολλοί δεν συγχώρεσαν την κυβερνητική εμπλοκή του άλλοτε σοσιαλιστή πολιτικού στις συντηρητικές γαλλικές κυβερνήσεις (υπουργός Εξωτερικών από το 2007-2010 στην κυβέρνηση Σαρκοζί) και τη σκέψη του Νικολά Σαρκοζί και σήμερα θεωρείται υπερβολικά φιλοαμερικανός για τα δεδομένα της Γαλλίας. Έχοντας χρηματίσει και υπουργός Υγείας στην κυβέρνηση Ζοσπέν, ο Κουσνέρ είναι σήμερα ένας πολιτικός πλήρους απασχόλησης, αν και δεν έχει σταματήσει ποτέ να καυτηριάζει τα εγκλήματα που συντελούνται στην οικουμένη. Παντρεμένος με μια γνωστή τηλεοπτική δημοσιογράφο της Γαλλίας (Christine Ockrent) και πατέρας τριών παιδιών, λέγεται ότι οι πολιτικές του φιλοδοξίες θα τον κάνουν να διεκδικήσει κάποια στιγμή το χρίσμα για την προεδρία της Γαλλίας. Συγγραφέας πολλών βιβλίων, ο Κουσνέρ άφησε άπαντες άφωνους όταν υποστήριξε το 2003 την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, παρά την αντίθετη άποψη πολλών ευρωπαϊκών χωρών και σίγουρα της γαλλικής Αριστεράς!

Ο Μπερνάρ Κουσνέρ μόνο συνηθισμένος πολιτικός δεν είναι όμως. Πρόσφατα, με την προσφυγική κρίση της Συρίας, κατηγόρησε την Ευρώπη ως συλλογικά ένοχη επειδή αφήνει εκατοντάδες μετανάστες να πνίγονται στη Μεσόγειο: «Σε αυτή την υπόθεση η Ευρώπη είναι ένοχη επειδή απέτυχε να βοηθήσει ένα πρόσωπο σε κίνδυνο. Αυτό είναι ντροπή μας»… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr