Η ιστορία της πλατείας Συντάγματος

Η απόφαση για τη δημιουργία της πάρθηκε δύο αιώνες πριν… Όταν το τραμ με τα άλογα ήταν το βασικό μέσο μεταφοράς για τους Αθηναίους της εποχής, γεμάτη από τραπεζάκια και καρέκλες από τα γύρω καφεζαχαροπλαστεία, η πλατεία Συντάγματος γνώριζε την μεγαλύτερη άνθισή της…

Γράφει η Νίκη Παπάζογλου

Από τότε μέχρι και σήμερα, εκτός από τους καθημερινούς επισκέπτες που περνοδιαβαίνουν το κεντρικότερο σημείο της πόλης, έχει φιλοξενήσει δεκάδες συγκεντρώσεις, διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις. Οι σημαντικές ιστορικές στιγμές που έχουν γραφτεί στο πλακόστρωτό της, θετικές ή αρνητικές, προσδιορίζουν εν μέρει την ταυτότητά της, μιας ταυτότητας ετερόκλητης σαν το πλήθος που καθημερινά την διασχίζει…. Το newsbeast.gr καταγράφει μερικά από τα σημαντικότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μέσα στα χρόνια στην πλατεία  και συνθέτουν την ιστορία της.

Η πλατεία ανακτόρων, όπως ονομάστηκε χάρη στην τοποθεσία της, μπροστά από τα βασιλικά Ανάκτορα, άρχισε να διαμορφώνεται το 1835, μετά από απόφαση του Λουδοβίκου Α’. Με την έλευση του νέου βασιλικού ζεύγους, η Αμαλία έδωσε εντολή να φτιαχτεί στο μέσω της ένα σιντριβάνι, ενώ ο Όθωνας ζήτησε να έχει λόγο για όλα τα κτίρια που θα ανεγείρονταν πέριξ των ανακτόρων ούτως ώστε να διαθέτουν την ίδια αισθητική.

Ήδη με την απόφαση για την ανέγερση των Ανακτόρων , πλούσιοι ομογενείς και εύποροι Αθηναίοι έχτιζαν τα σπίτια τους στην γύρω περιοχή ώστε να βρίσκονται κοντά στον Βασιλιά. Έτσι στον περίγυρο της πλατείας ανεγέρθηκαν οι πολυτελείς οικίες Σκουλούδη και Βούρου -σημερινά King George και Athens Plaza αντίστοιχα- το ξενοδοχείο «Των Ξένων» στην γωνία της Φιλελλήνων, το μέγαρο του εκδότη Κορομηλά, το ξενοδοχείο Αγγλία στις γωνίες της Ερμού και το μέγαρο Λουριώτη (Νεγρεπόντε) στη συμβολή Όθωνος και Αμαλίας.

«Ζήτω Το Σύνταγμα»

Η ονομασία «πλατεία Ανακτόρων» διατηρήθηκε μέχρι και την 3η Σεπτεμβρίου 1843. Τις πρώτες πρωινές ώρες εκείνης της ημέρας, η Φρουρά των Αθηνών, που στρατοπέδευε στο Μοναστηράκι, στασίασε και με αρχηγό τον Δημήτριο Καλλέργη παρατάχθηκε έμπροσθεν των Ανακτόρων. Μετά από λίγο κατέφτασε και πλήθος κόσμου με επικεφαλής τον Ιωάννη Μακρυγιάννη αλαλάζοντας «Ζήτω το Σύνταγμα». Το πρώτο εκείνο κίνημα που απαρτιζόταν από πολίτες και στρατό και απαιτούσε από τον Όθωνα Σύνταγμα, χάρισε στην πλατεία το σημερινό της όνομα και σηματοδότησε την αρχή για μια σειρά από διαδηλώσεις που φιλοξενήθηκαν εκεί στην πορεία της μέσα στο χρόνο.

Νταούλια Ζουρνάδες και πυροβολισμοί

Περίπου σαράντα χρόνια μετά, το 1981, στην πλατεία συγκεντρώνεται και πάλι το πλήθος και ακούγονται νταούλια, ζουρνάδες και πυροβολισμοί. Είναι παραμονές δημοτικών εκλογών, όπως αναφέρει ο Ελευθέριος Σκιαδάς στην εφημερίδα «Μικρός Ρωμηός» του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, όταν ένας από τους υποψήφιους, ο Αναστάσιος Γεννάδιος, ετοιμάζεται να μιλήσει στο λαό. Τότε συγκεντρώνεται στην πλατεία μια ομάδα με ζουρνάδες, νταούλια και μεγάλες ροκάνες, η οποία προκαλεί εκκωφαντικό θόρυβο με σκοπό να σαμποτάρει την ομιλία. Μόλις εμφανίζεται ο Γεννάδιος, ακόμη περισσότερες ομάδες με ζουρνάδες εμφανίζονται και δεν αργεί να σημειωθεί συμπλοκή μεταξύ τους και να δοθεί το σύνθημα για πυροβολισμούς. «Πενήντα πιστολιές έπεσαν – χωρίς κανέναν νεκρό – ενώ από βαρελότο… άρπαξαν τα οπίσθια ενός αστυνομικού κλητήρα με αποτέλεσμα έφιππος χωροφυλακή να επελαύνει τότε μετά πατάγου και να συλλάβει καπνοπώλη την ώρα που γέμιζε το πιστόλι του» Το επεισόδιο λήγει με την παρέμβαση του Αντιβασιλέα που αποκαθιστά την τάξη.

Διαμαρτυρίες για οικονομική κακοδιαχείριση

Λίγο αργότερα, το μακρινό 1909, ο βασιλιάς Γεώργιος A’ ομιλεί για άλλη μια φορά στο συγκεντρωμένο πλήθος από τον εξώστη των βασιλικών ανακτόρων. Ο κόσμος αυτή τη φορά έχει μαζευτεί και διαμαρτύρεται για την κακή διαχείριση όχι μόνο των οικονομικών αλλά και των εθνικών θεμάτων. Το λαϊκό συλλαλητήριο της 14ης Σεπτεμβρίου 1909 είχε οργανωθεί από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο σε συνεννόηση με συλλόγους και συντεχνίες, προκειμένου να υποστηριχθούν οι σκοποί της επανάστασης στο Γουδή. Οι διαδηλωτές είχαν ξεκινήσει την πορεία τους από το Πεδίο του Άρεως προτού καταλήξουν στην πλατεία Συντάγματος για να διαμαρτυρηθούν.

Χώρος τραπεζοκαθισμάτων, εκδηλώσεων και προξενιών

Από τότε και μέχρι τα μισά του 20ου αιώνα, η πλατεία ασφυκτιά από καφενεία και ζαχαροπλαστεία που απλώνουν στο πλακόστρωτό της τα τραπεζοκαθίσματά τους. Ο αριθμός τους είναι τέτοιος που είχε εμπνεύσει τον Ιωάννη Καμπούρογλου, περίπου έναν αιώνα πριν, να γράψει το περίφημο άρθρο του «Τα βαδίζοντα τραπεζάκια». «Βαδίζουν ολονέν τα τέσσερα ποδάρια των και φθάνουν προς το κέντρον της πλατείας Συντάγματος», έγραφε ο πνευματώδης εκδότης και δημοσιογράφος δίνοντας μια γραφική νότα της κατάστασης που επικρατούσε στην κεντρική πλατεία των Αθηνών. Δίπλα στα τραπεζάκια του περίφημου «Καφενείου Γιαννόπουλου», έσπευδε να απλώσει τα δικά του το «Εστιατόριον των Αθηνών» και παραδίπλα το πρώτο «Καφέ Ρεστωράν» ενώ ο Διόνυσος και το καφενείο του Ζαχαράτου, στο ισόγειο της οικίας Βούρου, ήταν τα διασημότερα εξ αυτών.Έτσι έβλεπε κανείς «τα τραπεζάκια βαδίζοντα να κατακτώσιν έδαφος και να ομοιάζουν συγκρουόμενα μεταξύ τους».

Τις ανοιξιάτικες ημέρες, όταν ο ιπποσιδηρόδρομος επέστρεφε από το Φάληρο –όπου πήγαιναν τη βόλτα τους οι κάτοικοι του άστεως– το πανηγύρι της πλατείας γινόταν πολύχρωμο και μοναδικό. Στα καφέ της πλατείας γίνονταν τότε και τα περίφημα προξενιά ενώ μέχρι και το 1926 στο άνοιγμα της πλατείας των Μουσών, όπως αποκαλούταν η μια πλευρά του Συντάγματος, πραγματοποιούνταν προβολές σε πανί και κυριακάτικες γιορτές με μπάντες.

Η πλατεία αλλάζει πρόσωπο

Περίπου εκείνη την περίοδο η πλατεία γεμίζει και πάλι από κόσμο που συγκεντρώνεται εκεί για να επευφημήσει τον εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο. Το 1929, με απόφασή του, η πλατεία αλλάζει. Τα παλιά ανάκτορα αποφασίζεται να στεγάσουν την Βουλή των Ελλήνων, ενώ τα μέγαρα που χτίστηκαν επί Όθωνα κατεδαφίζονται. Από τα λίγα που μένουν είναι το Μέγαρο Δημητρίου, το κτίριο του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρεταννία και το Μέγαρο Πάλλη.

Το Μέγαρο Πάλλη

Το Μέγαρο Πάλλη, στη συμβολή της οδού Καραγεώργη Σερβίας και της πλατείας Συντάγματος εκεί που τα τελευταία χρόνια στεγάζονται τα καταστήματα Public, χτίζεται περίπου έναν αιώνα πριν, 1910 – 1911. Πήρε το όνομά του από την παλαιότερη διώροφη οικεία της οικογενείας Πάλλη, που βρισκόταν εκεί από το 1845. Το κτίριο που την αντικατέστησε, δείγμα όψιμου νεοκλασικισμού, στέγασε  κατά καιρούς το Υπουργείο Συγκοινωνιών, διάφορες τεχνικές σχολές, υποκαταστήματα τραπεζών ενώ πριν φιλοξενήσει τα γνωστά πολυκαταστήματα παρέμεινε σε αχρηστία για αρκετά χρόνια. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι πως τα μπαλκόνια του έχουν φιλοξενήσει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, μεγάλους πολιτικούς ηγέτες οι οποίοι εκφώνησαν από αυτά τους προεκλογικούς τους λόγους.

Η Μεγάλη Βρεταννία

Η Μεγάλη Βρεταννία, το πολυτελές ξενοδοχείο της πλατείας , ήταν γνωστό ως μέγαρο Δημητρίου, αφού η ιδέα του ξεκίνησε από τον έλληνα της διασποράς Αντώνη Δημήτριο. Όταν ο Δημήτριος επισκέφτηκε, το 1842 την Αθήνα, αγόρασε το οικόπεδο απέναντι από τα νεοανεγερθέντα ανάκτορα και ανέγειρε το πρώτο “Stadtpalais”,μια μεγαλοπρεπή οικία που αντανακλούσε τον εκλεπτυσμένο αστικό τρόπο ζωής του Λονδίνου και του Παρισιού. Τρεις δεκαετίες αργότερα, ο ξενοδόχος Σάββας Κέντρος αγόρασε την πρώην οικία Δημητρίου και μαζί με τον Ευστάθιο Λάμψα το 1874, με τη βοήθεια ενός υπέρογκου δάνειου 800.000 δραχμών, την μετέτρεψαν στο Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία. Με την άνευ προηγουμένου χλιδή του, το απαστράπτον αυτό ξενοδοχείο έγινε έμβλημα της πόλης της Αθήνας φιλοξενώντας πολλές ιστορικές προσωπικότητες. Μεταξύ άλλων στο ξενοδοχείο έχουν διαμείνει ο Χίτλερ και ο Ρόμελ την παραμονή της εισβολής τους στην Σοβιετική Ένωση, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, τον οποίο το ΕΑΜ λέγεται ότι σκόπευε να δολοφονήσει, έχοντας τοποθετήσει εκρηκτικά στο υπόγειο του κτιρίου – σχέδιο που ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή – ο Μακάριος της Κύπρου, που έβγαλε λόγο εκεί λίγο μετά την απόπειρα δολοφονίας του και την τουρκική εισβολή και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος διέμεινε στην βασιλική σουίτα επί τέσσερις μήνες, σχηματίζοντας κυβέρνηση μετά την πτώση της Χούντας και την επιστροφή του στην Ελλάδα.

Εγκαίνια του Άγνωστου Στρατιώτη

Τρία χρόνια μετά , το 1932, εγκαινιάζεται έξω πλέον από τη Βουλή το μνημείο του Άγνωστου στρατιώτη. Τα αποκαλυπτήρια γίνονται από τον πρωθυπουργό Ανδρέα Μιχαλακόπουλο, με μεγάλη επισημότητα και συμμετοχή πολλών ξένων αντιπροσωπειών ενώ κατά τη διάρκειά τους παρευλάνει η φρουρά του μνημείου. Πριν τα εγκαίνια του συμβόλου της ελληνικής δημοκρατίας βέβαια, έχουν προηγηθεί διαμάχες που αγγίζουν τα όρια του σκανδάλου. Άλλοι προτείνουν ως καταλληλότερο για την τοποθέτηση του μνημείου, το πεδίο του Άρεως την ίδια ώρα που κάποιοι διαμαρτύρονται για το υπέρογκο κόστος της κατασκευής του…

Πανηγυρισμοί για την Απελευθέρωση

Τον Οκτώβριο του 1944, η απελευθέρωση από τα κατοχικά στρατεύματα είναι πλέον γεγονός. Δεκάδες Αθηναίοι «μεθυσμένοι από χαρά» όπως γράφουν οι εφημερίδες της εποχής κατακλύζουν την πλατεία με ελληνικές και συμμαχικές σημαίες να γιορτάσουν το χαρμόσυνο, αυτή τη φορά, γεγονός της πολυπόθητης ελευθερίας.

Η μαύρη σελίδα των Δεκεμβριανών

Δύο μήνες αργότερα όμως στην ίδια πλατεία γράφονται μερικές μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1944, αστυνομικοί συγκρούονται με διαδηλωτές του ΕΑΜ στα πλαίσια του συλλαλητηρίου της πλατείας Συντάγματος και από τη σύγκρουση πέφτουν νεκροί περισσότεροι από 20 διαδηλωτές. Τα Δεκεμβριανά του 1944 έχουν ήδη ξεκινήσει αποτελώντας το προανάκρουσμα του Εμφυλίου Πολέμου που ακολουθεί…

Το αγαπημένο βήμα των πολιτικών αρχηγών

Στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της χώρας, η πλατεία αποτέλεσε πλειστάκις το αγαπημένο βήμα διαφόρων πολιτικών αρχηγών για τις προεκλογικές τους συγκεντρώσεις. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν αυτές του ΠΑ.ΣΟ.Κ. με ομιλητή τον Ανδρέα Παπανδρέου, και συγκεκριμένα εκείνη του 1981  όπου αποτελεί την πρώτη που μεταδίδεται και τηλεοπτικά. Το αγαπημένο στέκι των πολιτικών αρχηγών διατηρεί την αίγλη του μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν τα δημόσια έργα για την κατασκευή του Αττικό Μετρό δεν διευκολύνουν τις συγκεντρώσεις.

Θρησκευτική κοσμοσυρροή

«Όποιος νομίζει ότι γίνεται Ευρωπαίος μέσα από την ομοιομορφία και από την ισοπέδωση πρέπει να γνωρίζει ότι είναι Ευρωπαίος δεύτερης κατηγορίας» είναι τα λόγια που ακούγονται στην πλατεία τον Ιούνιο του 2000. Για άλλη μια φορά ο χώρος γεμίζει ξανά από πολίτες, που μάχονται αυτή τη φορά κατά των νέων ταυτοτήτων, οι οποίες δεν θα αναφέρουν πλέον το θρήσκευμα των ελλήνων πολιτών. Με την πρωτόγνωρη αυτή λαοσύναξη, με ομιλητή τον αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, η εκκλησία έκανε γνωστή την πλήρη αντίθεσή της στην εφαρμογή του νέου τότε νόμου και συγκρούεται ανοιχτά για πρώτη φορά με την επίσημη πολιτεία.

Η παράδοση στις φλόγες

Κατά την διάρκεια του πανεκπαιδευτικού συλλαλητηρίου, τον Μάρτιου του 2007 αντιμέτωποι με την αστυνομία βρίσκονται για ακόμη μια φορά οι διαμαρτυρόμενοι και οι κουκουλοφόροι εν μέσω της πλατείας. Το φυλάκιο του επόπτη της φρουράς των ευζώνων στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη πυρπολείται με μολότοφ και παραδίδεται στις φλόγες.

Η «κόκκινη» πλατεία

Η πλατεία όμως έχει φιλοξένησε και ξενόφερτο πλήθος. Τον Μάιο του 2007, για δύο ημέρες η κεντρική πλατεία ντύνεται στα κόκκινα και γεμίζει με τόνους από αλουμινένια κουτάκια μπύρας. Η απόβαση των οπαδών της Λίβερπουλ στην Αθήνα για τη μάχη του champions league δίνει αυτή τη φορά στην πλατεία ένα διαφορετικό χρώμα η οποία φιγουράρει στα εγχώρια και διεθνή δελτία ειδήσεων όχι τόσο για τα επεισόδια που δημιουργούν οι φίλαθλοι αλλά για τους τόνους αλκοόλ που καταναλώνουν μέχρι την στιγμή του τελικού στο Ολυμπιακό Στάδιο.

Την ίδια χρονιά άλλη μια δυσάρεστη συγκυρία γίνεται αφορμή για να δοθεί το ραντεβού των Αθηναίων εκεί. Λίγες ώρες μετά τις φονικές πυρκαγιές στην Ηλεία και την Αρκαδία, χιλιάδες πολίτες μαζεύονται στο Σύνταγμα για μια βουβή διαμαρτυρία για την Ελλάδα που γίνεται στάχτη.

Σύγχρονα Δεκεμβριανά

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο του δήμου Αθηναίων που στόλιζε το Σύνταγμα έγινε αρκετές φορές θέμα στα δελτία ειδήσεων. Φτιαγμένο από σίδερο, ψήλωνε κάθε χρονιά μερικούς πόντους μέχρι που έφτασε να είναι το ψηλότερο της Ευρώπης. Τελευταία φορά που γίνεται ρεπορτάζ καταλαμβάνοντας τους πηχυαίους τίτλους εγχώριων και διεθνών δελτίων ειδήσεων, είναι τα Χριστούγεννα του 2008. Λίγες ώρες μετά την δολοφονία του 15χρόνου Αλέξη Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια, πυρπολείται από αγνώστους. Νωρίτερα αλλά και τις επόμενες ημέρες ματ και κουκουλοφόροι συγκρούονται χωρίς προηγούμενο γύρω από την πλατεία Συντάγματος. Ο συμπλοκές και οι ζημιές είναι τόσο εκτεταμένες ώστε κάποιοι κάνουν λόγο για σύγχρονα Δεκεμβριανά.

Η πλατεία της Αγανάκτησης

Μια από τις αποφάσεις που χαράσσει ακόμα μια στιγμή της πλατείας στα κιτάπια της ιστορίας πραγματοποιείται τρία χρόνια αργότερα, λίγη ώρα μετά την υπερψήφιση του Μεσοπρόθεσμου στη Βουλή. Η πλατεία Συντάγματος γίνεται το κέντρο του κόσμου, συγκεντρώνοντας εκατοντάδες διαμαρτυρόμενους. Κρεμάλες, άδειες κατσαρόλες και συνθήματα κατά των μοιραίων για τη χώρα αποφάσεων είναι μερικά από αυτά που παρατηρεί ο κάθε επισκέπτης της. Οι αγανακτισμένοι παραμένουν εκεί μέχρι τη στιγμή που εκτεταμένη βία από τα επεισόδια ανάμεσα σε κουκουλοφόρους και αστυνομικές αρχές διαλύουν το κίνημα τους. Αλόγιστη χρήση χημικών, προσαγωγές, συλλήψεις, και τραυματισμοί συμπληρώνουν τον απολογισμό.

Η ιστορία γράφεται ξανά σε αυτή την πλατεία με αγανακτισμένους και μη με ανθρώπους που διεκδικούν κάτι καλύτερο για το μέλλον τους και με αυτούς που προσπαθούν να διαλύσουν και να αμαυρώσουν ότι καλό γίνεται σε αυτόν τον τόπο. Όμως οι πρώτες αράδες αυτού του κεφαλαίου έχουν ήδη γραφτεί και ακόμα κι αν θα θέλαμε δεν είναι εύκολο να σβηστούν….