Φθορές αρχιτεκτονικών μελών λόγω της έκθεσης στις περιβαλλοντικές συνθήκες, περιορισμένες δυνατότητες πρόσβασης στην περιοχή, ένα σφραγισμένο αρχαιολογικό μουσείο, αλλά και οι συχνές μάχες με τις πυρκαγιές χαρακτηρίζουν έναν σπάνιας ομορφιάς, αλλά ξεχασμένο από τους επισκέπτες και την Πολιτεία αρχαιολογικό χώρο της Αττικής, το Αμφιάρειο.
Σημαντικός τόπος λατρείας, μαντείας και θεραπείας των αρχαίων Ελλήνων, το Αμφιάρειο αναζητά σήμερα επισκέπτες που θα του δώσουν ξανά «ζωή». Στα βόρεια του νομού Αττικής και σε απόσταση μόλις τεσσάρων χιλιομέτρων δυτικά του Καλάμου, ο αρχαιολογικός χώρος του Αμφιάρειου είναι προσβάσιμος μόνο με ιδιωτικά μέσα μεταφοράς. Το ΚΤΕΛ έχει σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια τη σύνδεση της ευρύτερης περιοχής με τον αρχαιολογικό χώρο, με αποτέλεσμα η επίσκεψη στο χώρο να είναι ιδιαίτερα δύσκολη.
Λόγω μικρής επισκεψιμότητας (τα τελευταία 11 χρόνια έχουν κοπεί μόλις 21.193 εισιτήρια τοποθετώντας τον στις τελευταίες θέσεις των αρχαιολογικών χώρων ως προς την επισκεψιμότητα) και άρα έλλειψης χρημάτων, το Αμφιάρειο «δεν μπορεί να αντιμετωπίσει καθημερινές ή εποχικές ανάγκες, όπως είναι ο καθαρισμός των χώρων υγιεινής, ο καθαρισμός του Ιερού και βέβαια η μη ένταξή του σε κάποιο ευρύτερο πρόγραμμα χρηματοδότησης του ΥΠΠΟ, που δεν επιτρέπει την προστασία και ανάδειξη του», όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επικεφαλής της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας για την προστασία της Φυσικής και Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς «Monumenta», Ειρήνη Γρατσία. Αυτή την εποχή υλοποιούνται με χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ μόνο αναστηλωτικές εργασίες στο ανάλημμα του ιερού.
Εργασίες αποκατάστασης είναι απαραίτητο να γίνουν σε όλο τον αρχαιολογικό χώρο, όπου η κατάσταση διατήρησης των κτιρίων και των βάθρων είναι αρκετά κακή. «Τα περισσότερα κτίρια είναι κατασκευασμένα από μαλακό πωρόλιθο, ο οποίος παρουσιάζει αποσπάσεις κομματιών, ρωγμές και διάβρωση. Τα μέλη και τα βάθρα που έχουν κατασκευαστεί από μάρμαρο ή ασβεστόλιθο παρουσιάζουν ρωγμές και αποθέσεις (βιολογικές κρούστες και λεκέδες), ενώ τα κονιάματα που κάλυπταν τα αρχιτεκτονικά μέλη έχουν σχεδόν εξαληφθεί», επισημαίνει η κ. Γρατσία, και προσθέτει: «Οι κύριες αιτίες της διάβρωσης είναι η έκθεση στις περιβαλλοντικές συνθήκες (επίδραση βροχής και ανέμου), η έλλειψη κάθε μέτρου προστασίας και η ανάβαση των επισκεπτών πάνω στους τοίχους».
Εκτός από την αδυναμία εξεύρεσης πόρων, το Αμφιάρειο, τοποθετημένο σε μια μοναδικής φυσικής ομορφιάς περιοχή, δίνει διαρκώς μάχη με τις πυρκαγιές. Έπειτα από σοβαρές πυρκαγιές, από τις οποίες κινδύνεψε να αφανιστεί ο αρχαιολογικός χώρος, η Πυροσβεστική Υπηρεσία τοποθέτησε τους καλοκαιρινούς μήνες ένα πυροσβεστικό όχημα κοντά, που όμως δεν επαρκεί για την πυροπροστασία του χώρου.
Και ο κατάλογος των προβλημάτων δεν σταματά εκεί: προσβολή του τοπίου λόγω ανέγερσης οικοδομών εντός της ζώνης προστασίας, διάβρωση του εδάφους, ελλιπής φύλαξη λόγω λίγου προσωπικού, έλλειψη βασικών διευκολύνσεων των επισκεπτών (ενημερωτικών πινακίδων εκτός του αρχαιολογικού χώρου, φωτισμών ανάδειξης, προτεινόμενης πορείας κ.α).
Την εικόνα του αρχαιολογικού χώρου, που κάποτε αποτελούσε το μεγαλύτερο στην αρχαία Ελλάδα ιερό του χθόνιου θεού και ήρωα του Άργους Αμφιαράου, «πληγώνει» και το κλειστό αρχαιολογικό μουσείο. Το Μουσείο λειτούργησε από το 1962 έως το 1978, οπότε η κλοπή αγάλματος διέκοψε τη λειτουργία του. Τότε το μεγαλύτερο μέρος των αντικειμένων μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ο σύλλογος «Monumenta» και η Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση «Διάζωμα» διοργανώνουν σε συνεργασία με τη Β’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και τους πολιτιστικούς συλλόγους Αγίας Βαρβάρας και Καλάμου δωρεάν περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο του Αμφιάρειου την Κυριακή 28 Ιουλίου, στις 11 το πρωί.
Η διοργάνωση πραγματοποιείται για τρίτη συνεχή χρονιά και έχει ως στόχο να φέρει σε επαφή το κοινό, κατοίκους και παραθεριστές, με την ιστορία του ιερού, μαντείου και θεραπευτηρίου του Αμφιαράου, καθώς και με τους τρόπους προστασίας των μνημείων. Το «Διάζωμα» έχει ανοίξει έναν κουμπαρά (Εθνική Τράπεζα 040/48312096), όπου ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να συνεισφέρει ανάλογα με τις δυνατότητές του με σκοπό να αναδειχθεί το αρχαίο θέατρο του ιερού, στο οποίο φιλοξενούνταν μέχρι τη δεκαετία του ’80 συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις.
Εξάλλου, με τη μεσολάβηση του «Διαζώματος» και τη χρηματοδότηση της Περιφέρειας Αττικής, η Β’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων θα προχωρήσει σύντομα στη μελέτη τεκμηρίωσης και ανάδειξης του αρχαίου θεάτρου.
Αφιερωμένο στον μυθικό ήρωα, μάντη και θεραπευτή Αμφιάραο, το Αμφιάρειο ήταν κατά την Αρχαιότητα το Ιερό του αρχαίου Ωρωπού. Ιδρύθηκε στο διάστημα 431-415 π.Χ. και λειτούργησε έως τον 3ο αι. μ.Χ., ως τόπος λατρείας, μαντείο και θεραπευτήριο.Το ιερό αποτελείται από δύο ξεχωριστούς τομείς που εκτείνονται στις όχθες της ρεματιάς του Μαυροδήλεσι. Στη βόρεια όχθη βρίσκονται τα επίσημα κτίρια (λουτρά, στοά, θέατρο, ναός, βάθρα αγαλμάτων, βωμοί), ενώ στη νότια όχθη εκτείνονται οι εγκαταστάσεις και οι κατοικίες που εξυπηρετούσαν τη λειτουργία του Ιερού.
Όσοι κατέφθαναν στο Ιερό για να θεραπευτούν ή για να λύσουν κάποιο πρόβλημα ακολουθούσαν μια ορισμένη διαδικασία. Καταρχάς πλήρωναν δικαίωμα εισόδου και για απόδειξη έπαιρναν ένα μολυβένιο εισιτήριο. Στη συνέχεια θυσίαζαν ένα κριάρι στον θεό, πάνω στο δέρμα του οποίου κοιμόντουσαν (εγκοίμηση) για να θεραπευτούν ή για να δεχτούν μέσω ονείρου τη συμβουλή του θεού. Μετά τη θεραπεία ή τον χρησμό ο πιστός έριχνε μέσα στην πηγή του Ιερού νομίσματα. Με την ολοκλήρωση των υποχρεώσεων που όριζε το τυπικό οι πιστοί αφιέρωναν στο θεό πολύτιμα ή μικρής αξίας αντικείμενα.
Πρόκειται για έναν από τους παλαιότερους συστηματικά ανεσκαμμένους χώρους (1884-1929) της Ελλάδας, του οποίου η κήρυξη έγινε το 1957. Το 1979 η περιοχή γύρω από το Αμφιάρειο χαρακτηρίστηκε ως τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και ιστορικός τόπος.
