Μια πολύ σημαντική από ιστορικής άποψης επισήμανση έγινε το απόγευμα της Πέμπτης στο ναύσταθμο Σαλαμίνας, στο πλαίσιο σχετικής τελετής με τίτλο «Καρτερία». Στην παρουσίαση ο ομιλητής Μιχάλης Λεφαντζής, αρχιτέκτονας μηχανικός του υπουργείου Πολιτισμού, τεκμηρίωσε με επιστημονικό τρόπο ότι στο κτίριο της Κίνησης Λιμένος του Ναυστάθμου Σαλαμίνας, βρίσκονται οι αυθεντικοί λέβητες και τμήματα στήριξης των μηχανών του πλοίου «Καρτερία», κατασκευής 1820-1825.
Του Μαρίνου Γκασιάμη
Το συγκεκριμένο ατμόπλοιο ήταν το πρώτο πλοίο παγκοσμίως με μηχανοκίνητη πρόωση, που έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις, θέτοντας μία ακόμα πρωτιά για την ναυτική ιστορία των Ελλήνων. Με την ύπαρξη λοιπόν τον λεβήτων στον Ναύσταθμο θα μπορούσε να πει κανείς πως το «Καρτερία» δεν έφυγε ποτέ.
Η παρουσίαση έγινε με σκοπό την ανάδειξη των τμημάτων του ιστορικού πλοίου «Καρτερία». Την παρακολούθησε και ο Αρχηγός του ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης, στελέχη από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, στελέχη από το Υπουργείο Εξωτερικών, καθώς και μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Η ιστορία του «Καρτερία»
Η Καρτερία ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο στην ιστορία, το οποίο χρησιμοποιήθηκε σε πολεμικές επιχειρήσεις, συγκεκριμένα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το όνομά του προέρχεται από την αγγλική ονομασία «Perseverance». Ήταν ταυτόχρονα ατμόπλοιο και ιστιοφόρο.
Ναυπηγήθηκε το 1825 στο αγγλικό ναυπηγείο Brent Shipyard Deptford-on–Thames, για λογαριασμό του ναυτικού των Ελλήνων επαναστατών, κατά την Επανάσταση του 1821. Κατασκευάστηκε από το ναυπηγείο του Greenland Dock (South), στο Rotherhithe του Λονδίνου. Ήταν το μόνο που παραλήφθηκε, από τα έξι πλοία αυτού του τύπου που είχαν παραγγελθεί από τον Τόμας Κόχραν για λογαριασμό της ελληνικής επαναστατικής κυβέρνησης. Η παραγγελία χρηματοδοτήθηκε από το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου. Για την κατασκευή του την ευθύνη είχε ο φιλέλληνας Φρανκ Χέιστινγκς (γνωστός και ως Φραγκίσκος Άστιγγας), ο οποίος διέθεσε και δικά του χρήματα, έγινε κυβερνήτης του και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του, στο Βασιλάδι του Μεσολογγίου στις 11 Μαΐου 1827.
Ο Χάστινγκς επενέβη αποφασιστικά και στη διαμόρφωση των σχεδίων του πλοίου. Παρά το γεγονός ότι θα έπρεπε να ήταν έτοιμο πολύ νωρίτερα, κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό ίσως γιατί, όπως αναφέρουν ορισμένοι ιστορικοί, ο μηχανικός Γκαλλογουαίη που ήταν υπεύθυνος για τη ναυπήγησή του είχε το γιο του στην υπηρεσία του Μωχάμετ Άλη αντιβασιλέα της Αιγύπτου. Το πλοίο γράφτηκε αρχικά στο όνομα του Χάστινγκς για να αποφευχθούν τυχόν διπλωματικές περιπλοκές ανάμεσα στην Αγγλία και την Αίγυπτο και απ’ αυτόν μεταβιβάστηκε στην ελληνική κυβέρνηση.
Η «Καρτερία» στη ναυμαχία της Ιτέας
Η «Καρτερία» αναχώρησε από την Αγγλία για την Ελλάδα στις αρχές Ιουλίου 1826. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, στο πλοίο εξερράγη πυρκαγιά με αποτέλεσμα να αχρηστευθεί η μηχανή του. Έφθασε στο Κάλιαρι της Σαρδηνίας με τη βοήθεια των ιστίων του. Μετά την επισκευή του, αναχώρησε στις 22 Αυγούστου 1826 και κατέπλευσε στις 3 Σεπτεμβρίου 1826 στο Ναύπλιο. Τα πυροβόλα της έφτασαν τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Πρώτα εστάλησαν στις ΗΠΑ από την Αγγλία και μετά στην Ελλάδα, για να μην παραβιαστεί η βρετανική ουδετερότητα.
Το πλοίο μπήκε σε επιχειρησιακή ετοιμότητα στην Ελλάδα τον ίδιο χρόνο. Ήταν το πρώτο, παγκοσμίως, ατμοκίνητο πλοίο με πολεμική δράση. Το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό που ναυπηγήθηκε ποτέ ήταν το αμερικανικό USS Demologos, το οποίο μπήκε σε λειτουργία το 1813, είχε 30 πυροβόλα αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε ναυμαχία. Υπό τις εντολές του Χέιστινγκς, η «Καρτερία» γρήγορα κέρδισε τη φήμη επίφοβου πολεμικού πλοίου και προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες τα τελευταία χρόνια του Ναυτικού αγώνα της ανεξαρτησίας. Μεταξύ των άλλων, επιτυχημένων πολεμικών ενεργειών της περιλαμβάνεται η επιδρομή στο λιμάνι της Ιτέας, στον Κορινθιακό Κόλπο, στις 17 ή 18 Σεπτεμβρίου 1827 (παλιό ημερολόγιο), κατά την οποία ανατίναξε ή βύθισε 4 οθωμανικά πλοία. Σταμάτησε να χρησιμοποιείται μετά το 1830 λόγω της κακής κατάστασης των μηχανών της.
Μετά την απελευθέρωση και την έλευση του Όθωνα γνώρισε την εγκατάλειψη και μεμονωμένες προσπάθειες του Άγγλου μηχανικού Αλφόνσου Πάρις και του αξιωματικού του βαυαρικού στρατού Βάισεμπαχ δεν τη διέσωσαν. Παρέμεινε σαπίζοντας στο Ναύσταθμο και έπαψε να αναφέρεται στην κατάσταση του βασιλικού στόλου το Δεκέμβριο του 1841.
Πώς ήταν η «Καρτερία»
Η «Καρτερία» ήταν ένα βαρύ μηχανοκίνητο σκάφος 233 τόνων και μήκους 125 ποδιών. Διέθετε τέσσερα κατάρτια με μακριά ορθογώνια πανιά συν τον πρόβολο. Στο μέσο των δύο πλευρών της είχε και δύο μεγάλους εξωτερικούς τροχούς τους οποίους κινούσε μία ατμομηχανή ισχύος 80 αλόγων. H νέα αυτή τεχνολογία της έδινε τη δυνατότητα να κινείται με τρικυμία και αντίθετο άνεμο αναπτύσσοντας ταχύτητα τριών μιλίων ενώ η μέγιστη ταχύτητά του ήταν έξι μίλια σε ήρεμη θάλασσα. Ήταν ατμοκίνητη τροχήλατη κανονιοφόρος κινούμενη από δύο μικρές ατμομηχανές. Διέθετε πάντως και κατάρτια τα οποία της έδιναν τη δυνατότητα να κινηθεί και με πανιά. Αν και έφερε μόλις 4 κανόνια, αυτά ήταν πανίσχυρα πυροβόλα των 68 λιβρών. Με τη βοήθεια των ατμομηχανών της, οι χειριστές της μπορούσαν να πυρώσουν τα βλήματα των πυροβόλων της ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν ως εμπρηστικά. Υποστηρίζεται από ιστορικούς της εποχής ότι ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πλοίο που έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις.
Ως μηχανοκίνητο σκάφος αντιμετώπισε μεγάλα προβλήματα, λόγω της πειραματικής του τεχνολογίας. Η μηχανική του κίνηση γινόταν μέσω δύο μεγάλων τροχών με πετάλια, όπως στους νερόμυλους, τα οποία βρίσκονταν στις δύο πλευρές του, στο μέσον του σκάφους. Εξαιτίας ενός κατασκευαστικού λάθους τα πετάλια ώθησης δεν έμπαιναν εξολοκλήρου στο νερό, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ώθηση. Προκειμένου να αυξηθεί η ταχύτητα, οι μηχανές υπερθερμαίνονταν, με κίνδυνο να εκραγούν. Ένα άλλο μειονέκτημα που είχε ήταν η χρήση άνθρακα για την καύση, επειδή η καύση ξύλου δεν παρήγαγε επαρκή ατμό για την κίνησή του. Άρα έπρεπε να εισάγεται άνθρακας από τη Δυτική Ευρώπη.
Τα χαρακτηριστικά του πλοίου
Μέγιστη ταχύτητα: 7 κόμβοι. Επιπλέον είχε 4 ιστούς με ημιολική ιστιοφορία.
Οπλισμός: 4 πυροβόλα των 68 λιβρών και 4 καρρονάδες των 68 λιβρών.
Πλήρωμα: 17 αξιωματικοί, 22 υπαξιωματικοί, 32 πυροβολητές και 4 μάγειροι (βοηθητικό προσωπικό).
