Το ξεχωριστό Ρουμελιώτικο Πάσχα και τα «Λαζαράκια» της Εύβοιας

Ρούμελη και τα έθιμα του Πάσχα είναι έννοιες ταυτόσημες. Το τελετουργικό του ψησίματος του αρνιού και η προετοιμασία είναι κάτι ξεχωριστό, αφού ακριβώς για τη Ρούμελη το Πάσχα είναι στοιχείο από το DNA μιας ολόκληρης περιοχής.

Ανταμώνουν οικογένειες, ζωντανεύουν μικρά χωριά, θυμούνται οι ξενιτεμένοι τον τόπο τους, όπως αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Απ’ άκρη σ’ άκρη στη Ρούμελη, ακόμα και χωριά με λιγοστούς κατοίκους, τις άγιες μέρες της Πασχαλιάς αποκτούν ζωή. Ξεχασμένες γωνιές χτυπημένες από την παλιά ή την καινούργια μετανάστευση ανασαίνουν και πάλι.

Άλλωστε η κρίση των τελευταίων ετών έχει αναγκάσει πολλούς από τους κατοίκους που προτιμούσαν την Πασχαλιά να την περάσουν σε άλλα μέρη να επανέρχονται και πάλι στα πατρικά τους σπίτια, στις γειτονιές που μεγάλωσαν, στα χωριά τους.

Έτσι άρχισαν να ζωντανεύουν και πάλι οι παραδόσεις, οι οποίες σε κάθε περίπτωση δεν σταματούν, ούτε στο άναμμα της φωτιάς και στο σούβλισμα του αρνιού, ούτε ακόμα-ακόμα στο λάκκο, αλλά αντίθετα ζωντανεύουν συνεχώς όλο και περισσότερα ξεχωριστά Πασχαλινά δρώμενα που είναι ταυτότητα διαχρονική για κάθε περιοχή.

Αν και σύμφωνα με την Ορθόδοξη θρησκεία η Πρώτη Ανάσταση γιορτάζεται στην Εκκλησία το πρωί του Σαββάτου, οι περισσότεροι συνεχίζουν τη νηστεία μέχρι τις 12 τα μεσάνυχτα, τότε που ακούγεται το «Δεύτε λάβετε φως» και οι πιστοί μεταφέρουν με τις λαμπάδες τους το Άγιο Φως στα σπίτια τους για να τους φέρνει τύχη και να τους προστατεύει.

Το βράδυ μετά την Ανάσταση, στη Ρούμελη οι οικογένειες ετοιμάζουν το κοκορέτσι και τη σούβλα με το αρνί ή το κατσίκι που θα ψήσουν την επομένη το πρωί και τρώνε την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα, ενώ τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά που έχουν βάψει από τη Μ. Πέμπτη.

Η μαγειρίτσα είναι παραδοσιακή σούπα και αποτελεί το πρώτο πιάτο που περιέχει κρέας μετά τη νηστεία της Σαρακοστής. Μαγειρεύεται με λαχανικά, άνηθο, τα εντόσθια του αρνιού και ρύζι. Φτιαγμένη κυρίως με χορταρικά, η μαγειρίτσα είναι ό,τι πρέπει για το στομάχι που «απείχε» τόσες μέρες από το κρέας. Πολλοί μάλιστα, ψήνουν στον φούρνο και γαρδούμπες ή κατσικάκι με πατάτες για μεγαλύτερη ποικιλία γεύσεων.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 το Ρουμελιώτικο Πάσχα ήταν η κορυφαία από τις εκδηλώσεις που οργανώνονταν ανήμερα το Πάσχα στη Λαμία.

Στο λόφο του Αγίου Λουκά, μέσα στα πεύκα, είχαν καθορισμένο ραντεβού χιλιάδες κάτοικοι της Λαμίας αλλά και οι επισκέπτες της πόλης. Εκεί προσφέρονταν εκτός από δωρεάν αρνί ψητό σε όλους, κρασί και μουσική. Μια πόλη ενώνονταν κάθε Πάσχα σε μία μεγάλη παρέα, με εκατοντάδες αρνιά να θυσιάζονται για τους επισκέπτες. Όμως στα μέσα της δεκαετίας του 1990 αυτό το παραδοσιακό αντάμωμα ανήμερα που Πάσχα, όπου η πόλη γίνονταν μία παρέα «θυσιάστηκε» για χάρη του εκσυγχρονισμού.

Η Ρούμελη με το Πάσχα και τα έθιμα που το συνοδεύουν είναι ένας προορισμός με ιδιαίτερα έντονο ελληνικό χρώμα, βαθιές ρίζες μέσα στο χρόνο και με άρωμα παράδοσης.

Οι μεγάλες παρέες, το αρνί στη σούβλα και η διασκέδαση είναι στοιχεία που θα βρει ο κάθε επισκέπτης σε κάθε χωριό της Ρούμελης και μαζί και τη Ρουμελιώτικη φιλοξενία. Τα Πασχαλινά έθιμα στη Ρούμελη έλκουν την καταγωγή τους από τον περασμένο αιώνα και όχι μόνο δεν ξεθωριάζουν με το πέρασμα του χρόνου, αλλά ζωντανεύουν όλο και περισσότερο, καθώς οι νεότερες γενιές συμμετέχουν με ιδιαίτερο μεράκι και κέφι, τόσο στην προετοιμασία του «λάκκου»,της φωτιάς και στο σούβλισμα, όσο και στο πασχαλινό γλέντι που ακολουθεί.

Λαμία: Η συνάντηση επιταφίων

Μεγαλοβδόμαδο στη Λαμία και ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή ξεχωρίζει η περιφορά και κυρίως η συνάντηση των Επιταφίων στην Πλατεία Πάρκου της πόλης με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής και χιλιάδων κατοίκων και επισκεπτών ενώ μετά το τέλος της περιφοράς των επιταφίων επικρατεί το αδιαχώρητο στα μεζεδοπωλεία με τα σαρακοστιανά μέσα και έξω από την πόλη της Λαμίας

Αρκίτσα: Το τραγούδι της Ρωμάνας

Τη Δευτέρα του Πάσχα πραγματοποιείται το έθιμο της Ρωμάνας, όπου αναβιώνει ο πολιτιστικός σύλλογος. Γυναίκες, με τοπικές ενδυμασίες τραγουδώντας το τραγούδι της Ρωμάνας συγκεντρώνουν χρήματα και υλικά για να φτιάξουν παραδοσιακές πίτες. Το ίδιο απόγευμα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής προσφέρουν τις πίτες που ετοίμασαν και γίνεται ένα κλασικό γλέντι με χορό και κρασί.

Αράχοβα: Ο αγώνας δρόμου των γερόντων

Στην Αράχοβα ανήμερα του Πάσχα ξεκινάει η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου, την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στον λόφο.

Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας.

Αμφίκλεια Φθιώτιδας: Οι οβελίες της γειτονιάς

Στην Αμφίκλεια δεν ψήνει ο καθένας μόνος το αρνί του, αλλά όλη η γειτονιά μαζί. Έτσι συντηρούν μια παράδοση ετών αλλά και γενεών. Καθιερωμένος τόπος συνάντησης. Στις γειτονιές και τα σταυροδρόμια της Αμφίκλειας βλέπεις να ψήνονται 10-15 ίσως και περισσότερα αρνιά στη σειρά.

Ταυτόχρονα, οι νοικοκυρές μαγειρεύουν τα συκωτάκια και τα έντερα από τα αρνιά και τα σερβίρουν σε όλη τη γειτονιά μαζί με κόκκινα αυγά. Πριν από το τέλος του ψησίματος όλοι μαζί λένε το «Χριστός Ανέστη» και πριν ο καθένας πάρει τον δρόμο για το γιορτινό τραπέζι του σπιτιού του θα πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί το γλέντι στην παρέα, έστω και αν θυσιάσουν μία πλάτη από το αρνί ή κάποιες φορές και περισσότερο. Μάλιστα πολλές από τις παρέες που έχουν ριζώσει διαχρονικά φροντίζουν να εξασφαλίσουν ρεφενέ ένα μικρό αρνί για να βγει από τη φωτιά πρώτο για το γλέντι της παρέας.

Λιβαδειά: Η ετοιμασία του «λάκκου»

Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού και η «τσίκνα» απλώνεται και πέρα από την πόλη και καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Οι κάτοικοι μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και πριν ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό με τα κλαδιά. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως.

Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά, η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και φυσικά άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο», που στήνεται στην περιοχή της Κρύας, προσφέρονται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και στους παρευρισκομένους, ενώ συμμετέχουν παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.

Καρπενήσι: Η τσίκνα καλύπτει την πόλη

Το παραδοσιακό πασχαλινό έθιμο, που έχει τις ρίζες του στον περασμένο αιώνα, όχι μόνο παραμένει αναλλοίωτο, αλλά με το πέρασμα των χρόνων εμπλουτίζεται.

Το Μεγάλο Σάββατο η Ανάσταση του Θεανθρώπου γιορτάζεται με τη ρίψη βεγγαλικών και το μοίρασμα κόκκινων αυγών από τον δήμο σε κατοίκους και επισκέπτες.

Ξημερώνοντας η Κυριακή του Πάσχα, το Καρπενήσι κυριολεκτικά καλύπτεται από τον καπνό εκατοντάδων λάκκων στις γειτονιές της πόλης, στους οποίους οι κάτοικοι καίνε κληματαριές. Δίπλα στους λάκκους στήνονται οι σούβλες για το ψήσιμο του οβελία και το γλέντι με άφθονο φαγητό, ποτό, χορούς και τραγούδια διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ.

Άμφισσα: «Τα «Δάκρυα της Παναγιάς»

Στην Άμφισσα, πάλι έχουν τα «Δάκρυα της Παναγιάς». Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής όλη η Άμφισσα συναντιέται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία και εστιατόρια για να καταναλώσει σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα εν λόγω δάκρυα!

Αμυγδαλιά Δωρίδας: Ο χορός των ανδρών

Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας την Κυριακή του Πάσχα: Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας… πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Τον χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι «Σαράντα δυο Τουρκόπουλα…» και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία.

Υπάτη: Το κάψιμο του Ιούδα και τα έθιμα της Διακαινησίμου

Οι εκδηλώσεις το Πάσχα έχουν ως επίκεντρο το προαύλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται ντόπιοι και ξένοι για να χορέψουν στους ρυθμούς της ελληνικής δημοτικής παράδοσης.

Στην Υπάτη, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα μετά την Αγάπη πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, ενώ στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, ο παπάς σέρνει τον αναστάσιμο χορό, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Κάθε χρόνο αυτή την ημέρα, σύσσωμος ο λαός της Υπάτης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής αναβιώνει και κρατάει ζωντανό το πανάρχαιο αυτό έθιμο. Ακολουθεί λαϊκό πανηγύρι στην πλατεία με άφθονο κρασί και ντόπια ψητά.

Τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, στα Λουτρά Υπάτης, χορεύεται ένας ιδιαίτερος χορός που έρχεται κατευθείαν από την τοπική παράδοση: ο «κλειστός» χορός έχει τις ρίζες του στο Νεοχώρι Υπάτης.

Οι εορταστικές εκδηλώσεις συνεχίζονται για ακόμη δύο ημέρες, την Τρίτη του Πάσχα στην Αγία Παρασκευή του χωριού Μεξιάτες στήνεται διπλός γυριστός χορός που έχει παράδοση από την Τουρκοκρατία.

Την Τετάρτη μετά το Πάσχα έχουμε τη μεγάλη πορεία των αντρών του χωριού της Υπάτης μέχρι την Παναγία Αρσάλη. Το απόγευμα, μόνον οι άνδρες, ανεβαίνουν στην Παναγία Αρσαλή (Αγία Ιερουσαλήμ), διανύοντας με τα πόδια μια απόσταση περίπου δύο ωρών, για να φτάσουν στην σπηλαιο-εκκλησιά. Εκεί, ψάλλουν τον εσπερινό και διανυκτερεύουν, ενώ στην Υπάτη το ίδιο βράδυ οι γυναίκες και τα παιδιά ανάβουν φωτιές στο κεντρικό σταυροδρόμι, για να κάψουν τα παλιά μαγιάτικα στεφάνια, χορεύοντας και τραγουδώντας παραδοσιακά μαγιάτικα τραγούδια. Όσοι αντέχουν, πηδούν πάνω από τις φωτιές.

Την Πέμπτη το πρωί οι «Αρσαλιώτες» τελούν θεία λειτουργία και στη συνέχεια κατεβαίνουν στην Υπάτη, όπου οι Υπαταίοι τούς υποδέχονται στη θέση «Περιβόλια» με ζωντανή μουσική. Χορός και λαϊκό πανηγύρι ακολουθεί στην πλατεία της Υπάτης.

Η Αγία Ιερουσαλήμ είναι η Αγία των σπηλαίων και των βράχων και το έθιμο προέρχεται από τα αρχαία ελληνορωμαϊκά Ροζάλια (παγανιστικές εορτές της Άνοιξης), ενώ κατά τους χρόνους της Επανάστασης του 1821 η Αγία Ιερουσαλήμ υπήρξε ορμητήριο και σημείο συνάντησης των οπλαρχηγών της περιοχής.

Δυτική Φθιώτιδα: Η αγιασμένη «σκλίδα»

Στα χωριά της δυτικής Φθιώτιδας τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση, ένας επίτροπος της εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. Το Άγιο Φως της Ανάστασης, που θα φωτίσει το αγιασμένο από τα Φώτα καλάμι, έχει τη δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτίσει από το Φως της Ανάστασης.

Αλιβέρι: Το έθιμο της «Καμάρας»

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στο Αλιβέρι αναβιώνει το έθιμο της «Καμάρας». Μετά τον εσπερινό της αγάπης που γίνεται στην εκκλησία Παναγίτσα, οι κάτοικοι του Αλιβερίου φορώντας ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο πέτο συγκεντρώνονται στο προαύλιο του ναού του Αγίου Γεωργίου. Εκεί αρχίζει ένας εύθυμος λαμπριάτικος χορός που τον σύρει ο πρωτομάστορας, ο πιο καλλίφωνος της παρέας.

Ο πρωτομάστορας τραγουδά κάθε δίστιχο και εν συνεχεία επαναλαμβάνουν εν χορώ οι υπόλοιποι. Το έθιμο της καμάρας, που χρονολογείται από το 1850 περίπου, σχετίζεται με τον θρύλο του γεφυριού της Άρτας, καθώς το τραγούδι που λέει ο πρωτοχορευτής-πρωτομάστορας συνοδευόμενος από την αυτοσχέδια χορωδία δεν είναι άλλο από το δημοτικό «Της Άρτας το γεφύρι». Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην περίοδο της ανέγερσης του ναού του Αγίου Γεωργίου από Ηπειρώτες κτίστες, οι οποίοι χόρεψαν το εν λόγω τραγούδι την ημέρα της αποπεράτωσης του ναού ή σύμφωνα με άλλες πηγές το τραγουδούσαν συχνά κατά τη διάρκεια της εργασίας τους.

Εύβοια: Τα «Λαζαράκια» και το κάψιμο του Ιούδα

Στην Εύβοια, εκτός από τα γνωστά έθιμα υπάρχουν και κάποια τοπικά, όπως τα «Λαζαράκια». Τα μικρά κοριτσάκια, τη Μεγάλη Εβδομάδα, δένουν σταυρωτά δυο κομμάτια ξύλου. Στη συνέχεια τα ντύνουν με μωρουδίστικα ρουχαλάκια και κρατώντας ένα καλαθάκι με αγριολούλουδα, γυρνούν στα σπίτια και λένε τον «Λάζαρο».

   Ξύπνα Λάζαρη και μη κοιμάσι,

   τώρα μέρα σου, τώρα χαρά σου,

   τώρα που ‘ρθαμι στην αφεντιά σου

   Τα κουτάκια σας αβγά γενούν

   κι οι φουλίτσις σας δεν τα χουρούν

   δόστι μας κι μας τα να χαρούμι.

   Δομ’ αφέντη μου λίγου νεράκι,

   πουν’ τα χ’λάκια μου πικρό φαρμάκι

   Άγιος (Βόρεια Εύβοια)

Την προδοσία και όσους πρόδωσαν για το χρήμα, κανείς δεν συγχώρεσε… έτσι, οι κάτοικοι του χωριού «Άγιος» στη βόρεια Εύβοια, στέλνουν στην πυρά τον Ιούδα μέσα από ένα παλιό έθιμο που καλά κρατεί ως τώρα.

Κάθε Κυριακή του Πάσχα, μετά τον απογευματινό Εσπερινό και την Αγάπη, στην κεντρική πλατεία του Αγίου γίνεται το πατροπαράδοτο κάψιμο του Ιούδα που ακολουθείται από πέταγμα αερόστατων. Αποκορύφωμα το τεράστιο αερόστατο, και η ρίψη βεγγαλικών.