Ο βάτραχος υπάρχει εδώ και τουλάχιστον 250 εκατ. χρόνια, αν και στα τελευταία 35 (χρόνια, όχι εκατομμύρια) γνωρίζει έναν πρωτόγνωρο ρυθμό αποδεκατισμού.
Σήμερα, κάπου το 1/3 των αμφιβίων του πλανήτη απειλούνται με εξαφάνιση, την ίδια ώρα που τα τελευταία είκοσι χρόνια 168 είδη βατράχου αποτελούν πια παρελθόν.
Οι ένοχοι είναι διάφοροι μικροπαράγοντες, όπως οι μύκητες και κάποια είδη-εισβολείς, αλλά και η μεγαλύτερη εικόνα φυσικά, η κλιματική αλλαγή δηλαδή, η απώλεια του φυσικού του περιβάλλοντος και ο πανταχού παρόντας άνθρωπος.
Και τι με νοιάζει εμένα; Σπεύδει να αντιγυρίσει ο άνθρωπος που δεν τον αφορούν αυτά, μιας και με τα βατράχια λίγη σχέση έχουμε οι κάτοικοι των πόλεων.
Αν παίζει κάποιο ρόλο, η επιστήμη θεωρεί εξαιρετικά ανησυχητική για το μέλλον του φυσικού μας περιβάλλοντος την πιθανότητα να εξαφανιστούν τα αμφίβια. Αν χαθούν οι βάτραχοι, τότε όλοι θα καταλάβουμε ότι ζούμε σε έναν καταδικασμένο πλανήτη.
Μέχρι τότε, ο άνθρωπος θα έχανε μια καλή πηγή τροφής, καθώς η ανθρωπότητα κατέφυγε στη βρώση του βατράχου ήδη από την αρχαία Κίνα του 1ου αιώνα μ.Χ. Αλλά και οι Αζτέκοι τρέφονταν με τα αμφίβια, όπως και οι γάλλοι μοναχοί του 12ου αιώνα. Αυτά δεν συνέβαιναν βέβαια τα παλιά τα χρόνια, καθώς σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ένα δισεκατομμύριο τόνοι βατράχου καταναλώνονται από την ανθρωπότητα κάθε χρόνο.
Αλλά και η ιατρική έρευνα θα δεινοπαθούσε από την εξαφάνιση των βατράχων, ενός είδους που παραμένει πολύτιμο για τα εργαστήρια και τους πειραματισμούς. Ειδικά ο αφρικανικός βάτραχος έχει αρκετά παραπλήσιο γονιδίωμα με το δικό μας, κάτι που τον κάνει ιδανικό για μελέτη ανθρώπινων ασθενειών πάνω του.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια μάλιστα ο βάτραχος έχει αντικαταστήσει πολλά άλλα είδη ως πειραματόζωο. Το μικρό προσδόκιμο ζωής τόσων ειδών βατράχου τα κάνει ιδανικά για την έρευνα των μακροχρόνιων συνεπειών συγκεκριμένων παθήσεων σε μελλοντικές γενιές, όπως το Αλτσχάιμερ.
Για να μην τα πολυλογούμε, ο βάτραχος είναι πια τόσο σημαντικός για την επιστήμη που το 11% των Νόμπελ στην ιατρική και τη φυσιολογία έχουν προέλθει από μελέτες σε βατράχους! Κι αυτό δεν είναι παρά μόνο η αρχή…
Οι γυρίνοι καθαρίζουν τα νερά
Τα νερά μέσα στα οποία επιλέγουν να αναπαραχθούν οι βάτραχοι είναι ευαίσθητα οικοσυστήματα με εύθραυστες ισορροπίες. Και τίποτα δεν διαταράσσει περισσότερο την ισορροπία του υδάτινου οικοσυστήματος από την άλγη, η οποία απομυζεί το οξυγόνο από το νερό σκοτώνοντας τους έμβιους πληθυσμούς που κατοικούν εντός του.
Το νερό θα γίνει μάλιστα τόσο τοξικό που θα απειλήσει οτιδήποτε έρθει σε επαφή μαζί του. Και ποιος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της άλγης; Μα ο γυρίνος φυσικά που τρέφεται με δαύτη! Χωρίς γυρίνους, το γλυκό νερό δεν θα ήταν κατάλληλο για πόση ή άρδευση των ανθρώπινων καλλιεργειών…
Η τροφική αλυσίδα που περιστρέφεται γύρω από τον βάτραχο
Οι βάτραχοι παραμένουν εξαιρετικά σημαντικοί ρυθμιστικοί παράγοντες των οικοσυστημάτων όπου ζουν, κι αυτό ισχύει μάλιστα για όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους. Τα αυγά του βατράχου τρώγονται από αράχνες και σφήκες και οι γυρίνοι του προτιμούνται ιδιαιτέρως από γαρίδες, ψάρια και νύμφες εντόμων (οι λιβελούλες τους λατρεύουν).
Και βέβαια ο ενήλικος βάτραχος παραμένει σπουδαίο σνακ για πουλιά, φίδια, σαύρες, ακόμα και πιθήκους. Αν ήταν λοιπόν να πεθάνουν όλοι οι βάτραχοι, τότε θα χανόταν ένας ευαίσθητος κρίκος της τροφικής αλυσίδας, που ζει μάλιστα σε όλες τις ηπείρους (πλην της Ανταρκτικής φυσικά).
Η εξαφάνιση του βατράχου θα προκαλούσε ρίγη ανατριχίλας στο παγκόσμιο οικοσύστημα, αποδεκατίζοντας τους πληθυσμούς των ειδών που τρέφονται με τον βάτραχο. Όπως έχει εκτιμηθεί σχετικά, η απώλεια των βατράχων θα ενείχε ανείπωτες περιβαλλοντικές επιπτώσεις αλλάζοντας άρδην τις ζωικές ισορροπίες…
Πάρτι εντόμων και ξέσπασμα επιδημιών
Η συσχέτιση βατράχων και εντόμων είναι αυταπόδεικτη. Φανταστείτε τι θα συνέβαινε λοιπόν αν χανόταν ο ένας των δύο παραγόντων της εξίσωσης, αυτός που ευθύνεται για τον έλεγχο του αριθμού των εντόμων σε παγκόσμια κλίμακα! Σκόροι, γρύλοι, μύγες, ακρίδες, κουνούπια, αράχνες και τόσα ακόμα έχουν τον βάτραχο να ρυθμίζει τον πληθυσμό τους, κι αν αυτός χαθεί, τότε τα έντομα και οι επιδημίες θα παίζουν μονότερμα.
Καταστροφή των καλλιεργειών (κάτι που θα καταλήξει σε ακόμα μεγαλύτερη χρήση χημικών και φυτοφαρμάκων) και αλώνισμα των πανδημιών θα συμβούν παντού στην οικουμένη αν εξαφανιστεί ο βάτραχος. Αυτό ακριβώς συνέβη εξάλλου στη δεκαετία του 1980 στην Ινδία, όταν ο πληθυσμός των βατράχων αφανίστηκε γιατί τους έστελναν κατά καραβιές να τους τρώνε οι Γάλλοι.
Η δράση των εντόμων έγινε τόσο αφόρητη που η ινδική κυβέρνηση απαγόρευσε διά ροπάλου το 1987 την εξαγωγή βατράχων από τη χώρα. Πλέον το κόστος των φυτοφαρμάκων υπερκάλυπτε το κέρδος των βατραχο-εξαγωγών! Και βέβαια, πλάι σε αυτά, υπάρχουν και οι φονικές πανδημίες που θα γίνουν ανεξέλεγκτες.
Χωρίς βατράχους, τα κουνούπια θα κυριεύσουν τον πλανήτη μεταφέροντας σε κάθε γωνιά του κόσμου νόσους όπως η ελονοσία, ο ιός Ζίκα, ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο δάγκειος πυρετός, η νόσος του Λάιμ (βορρελίωση), η λεϊσμανίαση, η ιογενής εγκεφαλίτιδα κ.λπ.
Περισσότερο ή λιγότερο φονικές, οι πανδημίες αφήνουν βαθιά το στίγμα τους στην Ιστορία, καθώς ενέχουν κατακλυσμιαίες συνέπειες σε πολλά και διάφορα, όπως η εθνική οικονομία. Ακόμα και μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών προβλέπουν τα σχετικά μοντέλα, καθώς ο άνθρωπος θα τρέχει να μετακομίσει σε ψυχρότερα κλίματα μπας και γλιτώσει από τα κουνούπια…
Αυξημένες εκπομπές ρύπων
Δέντρα και φυτά είναι πολύτιμα για το περιβάλλον, όσο είναι όμως ζωντανά. Γιατί όταν πεθάνουν, απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα διοξείδιο του άνθρακα (όσο αποσυντίθενται). Παρά ταύτα, ακόμα και με τον θάνατό τους διαδραματίζουν σημαίνοντα περιβαλλοντικό ρόλο, αφού τόσο έντομα όσο και άλλα φυτά τρέφονται και αποκτούν θρεπτικά συστατικά από τη σάπια σάρκα τους.
Οι ισορροπίες είναι όμως εύθραυστες: όσο πιο πολλά είναι τα έντομα, τόσο περισσότερα φυτά σε αποσύνθεση καταναλώνουν, στερώντας από τα ζωντανά φυτά μια σημαντική διατροφική πηγή. Αν πάλι ο πληθυσμός των εντόμων μειωθεί δραματικά, τότε το δάσος θα καταρρεύσει κάτω από το ειδικό του βάρος, πνίγοντας τον κόσμο με διοξείδιο. Και βέβαια μοναδικός ρυθμιστικός παράγοντας είναι εδώ τα αμφίβια και ειδικά ο βάτραχος.
Χωρίς βατράχους, τα έντομα θα αυξηθούν και τα δάση του πλανήτη θα σαπίσουν και θα πεθάνουν. Και χωρίς πνεύμονες πρασίνου, η υφήλιος δεν θα καλοπεράσει…
Ανείπωτη περιβαλλοντική καταστροφή
Μπορεί να μη φαίνεται με την πρώτη, οι βάτραχοι είναι ωστόσο το κάρβουνο στη μηχανή του περιβάλλοντος. Για την επιστήμη θεωρούνται φυσικοί βιοδείκτες, μετρώντας δηλαδή την υγεία του περιβάλλοντος καθώς ζουν τόσο στη στεριά όσο και το νερό, αλλά και επειδή το πορώδες και διαπερατό σώμα τους επιτρέπει τη διέλευση των νερών, ελέγχοντας έτσι την καθαρότητα αέρα και νερού.
Όπως είπαμε, οι βάτραχοι υπάρχουν εδώ και 250 εκατ. χρόνια, ενώ τα αμφίβια εξελίσσονται περισσότερα από 350 εκατ. χρόνια. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι βάτραχοι επιβίωσαν από τρεις μαζικές καταστροφές, περιλαμβανομένης αυτής που έστειλε στον άλλο κόσμο τους δεινόσαυρους. Κι όμως, έχοντας περάσει τόσα πολλά, φαίνεται πως πλέον δεν μπορούν να διαχειριστούν τα σημερινά περιβαλλοντικά προβλήματα και ο αριθμός τους μειώνεται ανησυχητικά γρήγορα.
Αν εξαφανιστούν οι βάτραχοι, τα κουνούπια θα είναι μάλλον το μικρότερο από τα προβλήματά μας…
