Η ευτυχία είναι κάτι περισσότερο από ευνοϊκές συνθήκες. Και εάν πιστεύετε πως πρόκειται για τον απώτερο στόχο της ανθρώπινης ζωής, τότε όπως εύστοχα σημειώνει στο PsychologyToday η Edith Halls, καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Durham και μελετήτρια των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, ενδεχομένως να ανήκετε στους αριστοτελικούς.
Περισσότερα από δύο χιλιάδες χρόνια μετά τη διδασκαλία του Αριστοτέλη, η επιστήμη έχει προχωρήσει πολύ στην εξερεύνηση της ευτυχίας. Οι συμβουλές για μια καλή ζωή είναι παντού, από τη φροντίδα της σωματικής μας υγείας και των σχέσεών μας μέχρι την εύρεση νοήματος. Η Hall προτείνει να προστεθεί στη λίστα και ένα γνωστό ρητό από την αρχαιότητα, το οποίο στο πρώτο άκουσμα δεν έχει καμία σχέση με την ευτυχία: «Memento Mori» (Θυμήσου τον θάνατο). «Η βεβαιότητα του πεπερασμένου και της παροδικότητας λειτουργεί ως υπενθύμιση και οδηγία για να ζεις τη ζωή όσο διαρκεί, καθώς και πώς να ζεις τη ζωή όσο διαρκεί», υπογραμμίζει η Hall.
Οι άνθρωποι συνήθως μιλούν για όλα όσα έχουν μετανιώσει, όταν πλησιάζουν στο θάνατο. Τα λάθη που έκαναν, ποιους αδίκησαν, εσφαλμένες αποφάσεις και συμπεριφορές. Ωστόσο, μπορεί κανείς να μετανιώσει και για όσα δεν έκανε, όπως το να υπηρετεί έναν καλό σκοπό ή να φέρεται καλά σε ανθρώπους. Ο Αριστοτέλης ήταν από τους πρώτους φιλοσόφους που διερεύνησαν την έννοια της παράλειψης, βοηθώντας να κατανοήσουμε τη σημασία της αυτενέργειας στον χρόνο που μας έχει δοθεί.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ένας από τους πιο αποδοτικούς τρόπους για να αξιοποιήσουμε το χρόνο μας στη ζωή είναι να αναπτύξουμε αρετές. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να βιώνουμε ευτυχία η οποία δεν εξαρτάται από εξωγενείς ανταμοιβές, αλλά προκύπτει από την «εγγενή γαλήνη» της γνώσης ότι προσπαθήσαμε για το καλύτερο και προχωρήσαμε στη ζωή με καλές προθέσεις. Επιπλέον, προσθέτει η Hall, οι άνθρωποι συνήθως μας συμπαθούν περισσότερο επειδή είμαστε καλοί.
«Ο Αριστοτέλης επέμενε ότι το να είσαι ευτυχισμένος ως άτομο είναι η μοναδική και πιο σημαντική ευθύνη σου», λέει η Hall. «Είναι επίσης σημαντικό ότι είναι στο χέρι των περισσότερων ανθρώπων να αποφασίσουν να γίνουν πιο ευτυχισμένοι, ανεξαρτήτως συνθηκών». Παρακάτω, η καθηγήτρια παραθέτει 3 αριστοτελικές αρχές για το πώς να οικοδομήσουμε μια καλή ζωή.
1. Σκεφτείτε την ευτυχία ως δραστηριότητα
Η λέξη «ευτυχία» συχνά φέρνει στο νου συγκεκριμένες εικόνες – μια στοργική αγκαλιά, ένα λαχταριστό πιάτο από το αγαπημένο σας φαγητό, ένα επίτευγμα που κερδήθηκε με κόπο. Όσο υπέροχες κι αν είναι αυτές οι εικόνες, στην πραγματικότητα έχουν εκπληκτικά σύντομη διάρκεια. Κανένα πράγμα, πρόσωπο ή εμπειρία δεν έχει την ικανότητα να μας οδηγήσει σε μια μόνιμη κατάσταση ευδαιμονίας.
Η ευτυχία είναι κάτι περισσότερο από ευνοϊκές συνθήκες. Για τον Αριστοτέλη, η ευτυχία είναι ένα «αίσθημα πληρότητας και ικανοποίησης για τη συμπεριφορά σας, τις αλληλεπιδράσεις σας και το πώς κυλάει η ζωή σας», τα οποία υποδηλώνουν δράση.
Η ευδαιμονία (η «ευτυχία της ψυχής»), σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, επιτυγχάνεται μέσω του τρόπου με τον οποίο στεκόμαστε στις διάφορες στιγμές της ζωής, καθημερινά. Είναι το να κάνουμε πράγματα που ενισχύουν την αρετή της ηθικής (δηλαδή, το να κάνουμε το σωστό). Ο θετικός τρόπος σκέψης είναι αποτέλεσμα της εκπαίδευσης του εαυτού μας, αναπτύσσοντας αρετές, όπως η πειθαρχία, η ευσυνειδησία, η καλοσύνη, και μαθαίνοντας ταυτόχρονα τον έλεγχο της κακίας. Εξάλλου, «οι αρετές που εφαρμόζονται στους άλλους, αποτελούν τα υλικά για τη δική σας ευτυχία».
Με άλλα λόγια, θεωρήστε την ευτυχία ως μια ενάρετη δραστηριότητα που ευθυγραμμίζεται με την καλύτερη δυνατή εκδοχή του εαυτού σας. Κάντε συνήθειά σας το να προσπαθείτε να κάνετε το σωστό. Χωρίς ηθική, κινδυνεύετε να ζήσετε μια ζωή στην οποία απλώς αντιδράτε, αντί να ανταποκρίνεστε αποτελεσματικά.
Βρείτε τον σκοπό σας
Οι περισσότερες μέρες μας χτίζονται γύρω από τους ρόλους, τις ευθύνες και τις ρουτίνες μας. Ωστόσο, μια καλή ζωή χρειάζεται έναν σκοπό. Για να βρείτε τον σκοπό σας, ο Αριστοτέλης προτείνει να κάνετε στον εαυτό σας δύο ερωτήσεις:
- Τι κληρονομιά θα θέλατε να αφήσετε;
- Με ποιον τρόπο θα γίνει αυτό εφικτό και απολαυστικό για εσάς;
Η απόλαυση αποτελεί σημαντικό δείκτη για τον αυτοσκοπό, καθώς απολαμβάνουμε να κάνουμε αυτό στο οποίο είμαστε πολύ καλοί. Ανακαλύψτε τι σας αρέσει να κάνετε και δημιουργήστε ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο, με μικρότερους στόχους γύρω από τον κεντρικό σκοπό σας.
Όσον αφορά τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί ο σκοπός, βοηθά πολύ να υπάρχει ένα… Plan B που να σας ικανοποιεί. Για παράδειγμα, αν σας αρέσει να ζωγραφίζετε και θέλετε να γίνετε ένας επιτυχημένος ζωγράφος, μπορεί τελικά να καταλήξετε να διδάσκετε ζωγραφική σε σχολείο. Εάν δεν κυνηγήσετε αυτό που πραγματικά θέλετε, κινδυνεύετε να μετανιώσετε στο τέλος της ζωής σας για το ότι δεν τολμήσατε να ακολουθήσετε τα όνειρά σας.
Γίνετε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σας
Όταν ο Αριστοτέλης επινόησε την ιδέα της καλύτερης εκδοχής του εαυτού, την ονόμασε «δύναμη». Για τον Αριστοτέλη, η δύναμη συμβόλιζε τη δυναμική. Και όλα τα βιολογικά όντα έχουν δυναμική. Ένα βελανίδι μπορεί να μετατραπεί σε μια γιγαντιαία βελανιδιά. Ένα έμβρυο μπορεί να εξελιχθεί σε έναν υπέροχο φιλόσοφο, έναν εξαιρετικό μάγειρα, έναν υποδειγματικό γονέα κ.ο.κ.
Οραματιστείτε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού σας. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, αυτό δεν σημαίνει ότι φαντάζεστε τον εαυτό σας να χαλαρώνει σε μια τροπική παραλία, περιτριγυρισμένο από πλούτη. Αντ’ αυτού, σκεφτείτε πώς μοιάζει αυτή η εκδοχή σας με την ηθική έννοια. Ίσως είναι μια εικόνα σας σε δράση, να γελάτε με άλλους, να βοηθάτε την κοινότητά σας, να σας αγαπούν και να σας σέβονται. Ποιες είναι οι αρετές και τα δυνατά σημεία του χαρακτήρα που διαθέτει η καλύτερη δυνατή εκδοχή σας; Πώς αυτή η εκδοχή σας ενσωματώνει τα δυνατά σημεία του χαρακτήρα σας στην καθημερινή σας ζωή;
Σκεφτείτε το εξής: Βρίσκεστε σε ένα έρημο νησί με τριάντα άλλους επιζώντες. Όλοι συγκεντρώνουν τους πόρους τους για να συνεισφέρουν στην κοινότητα. Κάποιοι μπορεί να προσφέρουν τις ιατρικές τους γνώσεις. Άλλοι μπορεί να έχουν τεχνικές δεξιότητες. Κάθε ένας από εμάς έχει μοναδικά πλεονεκτήματα και ιδέες που μπορούν να διευκολύνουν την ατομική και συλλογική ευημερία. Αυτά τα δυνατά σημεία ποικίλλουν: συμπόνια, χιούμορ, δεξιότητες. Ποια θα ήταν η συμβολή σας; Η εξερεύνηση αυτών των αρετών και ικανοτήτων μπορεί να σας δώσει ενδείξεις για τον καλύτερο δυνατό εαυτό σας.
